 |
| Chú gấu Pooh xinh xắn đã trở lại trong diện mạo mới rất xinh xắn. Có ai sẵn lòng đón chú về nhà không? |
Hẳn có rất nhiều anh em đang chẳng hiểu mình nói gì cả. Cái bìa của Nhã Nam thì có gì táo bạo nào? Và nó thì dính dáng gì đến vụ Dune hôm trước? Mà bối cảnh gì quốc tế đây? Trùng hợp cái gì mới được chứ?
À thì, cụ thể sự tình là thế này.
Trong trường hợp có anh em nào chưa biết, Pooh gốc là một cuốn tiểu thuyết do A. A. Milne sáng tác. Ông tác giả này mất vào năm 1956, tức là đã qua 66 năm rồi. Điều này khiến truyện của ông trở thành một món tài sản của công chúng tại các nước có thời hạn bảo hộ bản quyền là cuộc đời tác giả + 50 năm sau khi tác giả mất. Và vì Việt Nam chính là một trong những nước như thế, bất kỳ ai cũng có thể dịch và in cuốn tiểu thuyết gốc mà không cần trả phí bản quyền gì hết.
Tuy nhiên, ở nước ngoài, cụ thể ở Mỹ, thì mọi sự không đơn giản như vậy. Vì cái luật bản quyền hết sức nhùng nhằng của họ, cuốn tiểu thuyết về Pooh sẽ chỉ trở thành tài sản công chúng ở Mỹ 95 năm sau khi truyện được xuất bản lần đầu. Vì truyện gốc ra mắt vào năm 1926, phía Mỹ có cho vàng cũng chẳng ai dám động vào con Pooh đấy trước khi được con cháu nhà cụ Milne cho phép. Nhưng đến năm nay, 2022, thời hạn đấy đã hết, và quyển Pooh đã chính thức trở thành tài sản công chúng của Mỹ. Kể từ hôm 1/1 trở đi, mọi bên ở Mỹ đều có thể tái bản Pooh thoải mái, hay thậm chí làm fan fic cho Pooh vác Excalibur cùng Sherlock đi diệt Dracula cũng chẳng ai làm gì được. Sau gần một thế kỷ ròng rã, Pooh đã được tự do ở miền đất của tự do!
Nhưng tất nhiên, nếu mọi sự chỉ dừng lại ở đó thì đã chẳng nên câu chuyện.
Có một điều mọi người cần phải để ý: thứ trở thành tài sản công chúng là nội dung cuốn truyện gốc của A. A. Milne. Những thứ phái sinh khác từ tác phẩm sẽ vẫn thuộc về các tác giả tạo ra nó. Ví dụ, nếu hồi năm 50 mà có một ông nào được gia đình nhà Milne cấp bản quyền để vẽ truyện tranh cho Pooh đi đấm nhau với Dracula thật, thì cái truyện tranh đấy vẫn thuộc bản quyền của ông họa sĩ. Chúng ta sẽ không thể bảo vì Pooh là hàng chùa rồi mà điềm nhiên in lại bộ truyện của ông họa sĩ kia được. Làm thế là luật sư mời lên phường ngay.
Mọi sự sẽ càng lằng nhằng nữa nếu cái ông họa sĩ đấy tạo ra một hình ảnh Pooh riêng biệt, sau đó đi đăng ký thương hiệu cách thức thể hiện đấy của con Pooh. Vì thương hiệu có thời hạn bảo hộ về cơ bản là vĩnh viễn, ta sẽ mọt đời không được khắc họa con Pooh theo cách ông họa sĩ kia từng thể hiện mà không trả phí thuê thương hiệu cho ông ấy hoặc người thừa kế của ông ấy, kể cả nếu ta chỉ đơn thuần cộp hình con Pooh đó lên trang bìa cuốn tiểu thuyết đã hết hạn của Milne.
Và nếu anh em nghĩ đây chỉ là một tình huống giả định mình bịa ra cho vui, thì mọi người nhầm to rồi.
Hồi năm 1930, một nhân vật tên là Stephen Slesinger đã mua các quyền thương mại đối với Pooh và các nhân vật trong truyện từ Milne. Đến năm 1932, Slesinger lần đầu tiên giới thiệu đến với công chúng một phiên bản gấu Pooh có màu. Nó được khắc họa dưới dạng một con gấu vàng, mặc cái áo đỏ choét. Từ nguyên mẫu đấy, Slesinger đã phát triển nguyên cả một franchise ăn nên làm ra xoay quanh con Pooh này, và đã đi đăng ký thương hiệu cho cái hình ảnh áo đỏ người vàng của nó.
Thế rồi đến năm 1961, sau khi Slesinger qua đời được gần chục năm, vợ ông đã nhượng bản quyền phiên bản con Pooh mặc áo đỏ đấy cho một bên khác. Anh em đoán thử xem ai nào?
Disney. Bên được nhượng bản quyền con Pooh áo đỏ là Disney.
Sau khi mua được bản quyền con Pooh đó rồi, Disney đã làm một loạt phim hoạt hình, và dần giúp định hình Pooh áo đỏ là phiên bản “chính thống” của cái con gấu này. Ngày nay, gần như không một ai nghĩ đến Pooh mà không mường tượng kèm một cái áo đỏ khoác trên mình nó, trong khi dưới mông thì thả rông, và nếu một quyển sách về Pooh được xuất bản mà không có hình ảnh thương hiệu ấy thì kỳ lắm.
Nhưng từ khóa ở đây là “thương hiệu.”
Con Pooh áo đỏ là một thương hiệu đã được đăng ký, thuộc quyền quản lý của Disney (mặc dù Disney vẫn phải trả tiền sử dụng cho Tập đoàn Slesinger, bởi vì một số nhùng nhằng pháp lý trong chuyển nhượng). Vì tính vĩnh cửu của bản quyền thương hiệu, ngay cả khi tác phẩm gốc đã trở thành tài sản công chúng, hình ảnh Pooh vàng mặc áo đỏ vẫn không thể được công chúng sử dụng nếu không có sự chấp thuận của gia tộc con Chuột. Chính bởi vậy, vào đầu năm nay, khi Pooh được tự do, khắp toàn cõi mạng lan truyền một câu vè để cảnh báo thiên hạ chớ lầm tưởng Pooh nào cũng là Pooh “thả rông,” và từ đấy phải đối mặt với cái d̵e̵a̵t̵h̵ ̵s̵q̵u̵a̵d̵ đội luật sư nhà thằng chuột. Câu vè ấy là:
Red shirt on the bear, artists beware.
If nude he be, your Pooh is free.
Tạm dịch:
Áo đỏ trên thân, liệu hồn đấy nhá.
Lõa thể toàn phần, Pooh tự do nha.
Rồi nào, giờ anh em nhìn lại cái bìa của Nhã Nam đi, và để ý xem trên người con Pooh là cái gì 🐧.
Một lần nữa, mình không phải là luật sư bản quyền, mà chỉ biết tất cả mấy cái này nhờ Google thần chưởng, thế nên rất có thể đã diễn giải sai tình hình. Bên cạnh đó, mình cũng chẳng biết nội tình đằng sau cái quyển này của Nhã Nam là như thế nào, đã ai trả phí bản quyền hay được cấp phép gì chưa (nội dung chữ free thì chắc xì tiền mua tranh cũng không chát lắm), thế nên không thể khẳng định một cách chắc chắn được là Nhã Nam đang đùa với lửa. Tuy nhiên, nhìn cảnh Nhã Nam cho ra quyển Pooh với cái bìa như thế vào đúng năm con Pooh được trả tự do, giữa lúc thiên hạ í ới dặn dò nhau chớ dại bôi đỏ áo của nó, đồng thời chỉ vừa mấy bữa trước đã có một vụ nhộn nhạo xoay quanh lầm tưởng về bản quyền xảy ra, tớ tự nhiên thấy rét quá các đồng chí ạ 🐧.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓