🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌑🌑
8.0/10
TL;DR
Một tập hợp
các suy tưởng bâng quơ, bị đẩy đến kịch cùng lôgic.
GIỚI THIỆU CHUNG
Stories of
Your Life and Others là tuyển tập truyện ngắn Sci Fi/Fantasy đầu tay của Ted Chiang, được xuất bản hồi năm 2002. Nó tổng hợp 8
truyện ngắn đầu tay của tác giả này, với 7 truyện trong số đó từng được Ted
Chiang xuất bản ở các tạp chí khác nhau trong giai đoạn 1990 - 2001, và 1 truyện
là ông anh sáng tác mới cho tuyển tập. Chúng bao gồm:
1) Tower of
Babylon
2) Understand
3) Division by
Zero
5) Seventy-Two
Letters
6) The
Evolution of Human Science
7) Hell Is the
Absence of God
8) Liking What
You See: A Documentary
Tất cả những
truyện này đều độc lập hoàn toàn với nhau. Tower of Babylon tái diễn giải cái
điển về tòa tháp Babel dưới dạng một câu chuyện khoa học; Understand xoay quanh
hành trình của một người được nâng cấp não thành siêu nhân; Division by Zero
kể về một phát hiện động trời trong toán học; Story of Your Life kể về một cuộc giao
tiếp lần đầu giữa con người và một chủng tộc ngoài hành tinh với hệ ngôn ngữ bí
hiểm; Seventy-Two Letters lấy bối cảnh là một thế giới nơi golem có thể được chế
ra thật và được ứng dụng như công nghệ; The Evolution of Human Science là một “bài
báo” đăng ở tương lai, khi các nhà khoa học đã trở nên lỗi thời; Hell Is the
Absence of God khám phá những gì xảy ra nếu thiên thần quả thực tồn tại theo một
cách khớp với mô tả trong Kinh Thánh, thay vì kiểu nhân hóa truyền thống; Liking
What You See: A Documentary là một thước phim tài liệu về một thứ công nghệ mới,
cho phép “tắt” khả năng phân biệt ngoại hình trong não con người đi. Nếu muốn, mọi người
có thể đọc chúng theo bất kỳ trình tự nào hoặc dừng ở bất kỳ mẩu truyện nào
cũng được.
Phân nửa các
truyện trên đều đã đoạt được các giải thưởng danh giá trong làng SFF, bao gồm Giải Nebula, Giải Tưởng niệm Theodore Sturgeon, Giải Hugo, Giải
Locus, và Giải Sidewise. Đáng chú ý nhất trong số đó, Story of Your Life từng
được Denis Villeneuve chuyển thể thành một bộ phim hồi năm 2016, có tên là Arrival.
MẠCH TRUYỆN/VĂN PHONG
Có một điều mọi
người cần phải lưu ý trước khi vào đọc cái tuyển tập này: Ted Chiang là một nhà
văn thiên về ý tưởng. Nói cách khác, các mẩu truyện của thanh niên này thực chất
chẳng phải là “truyện” đâu. Những thứ như cốt kiếc chỉ là một dạng lốt ngụy trang,
được nó mượn để có danh là một tác phẩm văn học thôi, chứ kỳ thực tất cả mọi thứ
trong cái tuyển tập này đều là những bài luận sắc sảo, nhằm phân tích mọi hệ lụy
tiềm tàng khi một điều bất khả thi hoặc xa vời nào đó trở thành hiện thực (phần
thế giới sẽ nói kỹ hơn).
Điều này đồng
nghĩa với việc nếu trọng cốt, có yêu cầu cao về tính nhịp nhàng trong mạch đưa
đẩy, mọi người sẽ không khỏi cảm thấy khó chịu với phần đông các truyện trong
này. Chúng nó rất hay cho câu chuyện khựng lại để rẽ sang ngang, đào sâu thêm một
khía cạnh của ý tưởng chính. Đôi khi, ông tác giả còn tham lam nhồi nhét các mạch
truyện mới vào tác phẩm chỉ để bàn thêm về hậu quả tiềm tàng của ý tưởng, trong
khi mạch cũ còn chưa giải quyết xong. Thậm chí có một số truyện còn chẳng có một
cái kết tử tế, mà nó chỉ đơn thuần ngừng rụp một phát, như thể tác giả đến đấy
đã khám phá hết những gì mình muốn khám phá về ý tưởng rồi, và chẳng tha thiết
gì câu chuyện nữa.
Một thứ khác cũng
có thể góp phần khiến anh em thấy cấn là cái giọng văn của tác giả. Nó có một
kiểu nghiêm túc chặt chẽ, pha kèm một ít mềm mỏng tại một số nơi cần thiết, và
nhìn chung tương đối hợp với những câu chuyện nó kể. Nhưng có những lúc, phần
nghiêm chỉnh của nó lại lấn hơi mạnh phần mềm mỏng, khiến câu chuyện trở nên khô
cứng trong khi đáng lẽ phải xúc động, và không hẳn tạo được hiệu ứng như tác giả
mong muốn. Bên cạnh đó, nó cũng không thay đổi nhiều qua từng truyện, bất chấp
mỗi truyện đều có một bối cảnh và mạch đưa đẩy khác hẳn nhau, làm giảm đi tính độc
đáo của các truyện lẻ.
Tuy nhiên, không
phải vậy tức là Stories of Your Life and Others thất bại hoàn toàn về mặt cốt. Nhờ
sự độc đáo của các ý tưởng nó đưa ra, các câu chuyện sẽ vẫn có thể tạo ra một sức
hút cực kỳ mạnh đối với anh em. Đặc biệt nhất, mọi người sẽ cảm thấy rất khó “bắt
bài” các mẩu truyện trong bộ tuyển tập này, bởi vì chúng nó được xây dựng trên
một cái nền tảng vô cùng mới mẻ và lạ lẫm. Không ai biết được sự tình sẽ diễn
tiến tiếp ra sao, bởi vì ta chẳng có một mấu bám quen thuộc nào để bấu víu vào
cả. Ngay cả khi một thứ trông hao hao khuôn mẫu thân quen xuất hiện, nó cũng sẽ
lập tức bị sút thẳng vào đít bởi một bước phát triển mới toanh, ập đến một cách
đầy bất ngờ mà cũng rất lôgic.
Thêm nữa, dẫu hơi
bị bóp bởi giọng văn mang tính tiêu chuẩn, các mạch cốt trong cái quyển này vẫn
rất đa dạng. Sẽ có truyện anh em thấy nó mang sắc một tác phẩm “phim sex kỹ thuật”
thuần túy, với mạch truyện xoay quanh việc đi tìm hiểu cặn kẽ về một công trình
kiến trúc khổng lồ. Sang truyện khác thì mọi người sẽ lại thấy mình đang theo
dõi một cuốn Techno-thriller với những màn lừa lọc và đấu trí theo cả nghĩa đen
lẫn nghĩa bóng đầy epic. Rồi thì chỉ cần sang trang thôi, mọi người sẽ lại được
bước vào một câu chuyện tâm lý xúc động, với những suy tư về tình yêu và đức hy
sinh rất đáng suy ngẫm. Và ngay sau đó, mọi người sẽ có cơ hội theo dõi một câu
chuyện trưởng thành tuổi niên thiếu cũng như những chiêu trò đấu đá chính trị
giữa một phong trào sinh viên và một tập hợp các tập đoàn. Nói chung là quyển
này sẽ chẳng thiếu hương vị cho anh em thưởng thức đâu, và mọi người kiểu gì
cũng sẽ tìm thấy ít nhất 1 câu chuyện ưng ý trong đám này.
Ý TƯỞNG/THẾ GIỚI
Như đã nói ở
trên, mỗi một câu chuyện trong tuyển tập này đều đứng biệt lập với nhau, được xây
dựng lên từ một ý tưởng nòng cốt riêng rẽ. Mặc dù mỗi ý tưởng chỉ có tầm 50, 60
trang gì đó thôi, chúng nó vẫn được khai thác chân thực và kỹ lưỡng đến phi thường,
với mọi điều kiện bổ trợ cần thiết cho chúng đều được cân nhắc, mọi hướng phát
triển phái sinh đều được mang ra chiêm nghiệm, và các hệ quả ở cả quy mô vi mô
lẫn vĩ mô đều được xem xét. Có thể nói rằng trong mọi mẩu truyện, Ted Chiang đều
đóng vai một bác sĩ phẫu thuật. Ông anh mổ xẻ từng ly từng tí cái ý tưởng nền của
tác phẩm, bóc tách từng lớp lang, phơi bày đến từng thớ gân và mạch máu tạo ra nó.
Dưới bàn tay Chiang, ngay cả những ý tưởng phi lý và ảo diệu nhất, những thứ đã
bị khoa học thời nay chứng minh hoàn toàn không thể nào tồn tại được, cũng trở
thành lôgic, thành những thực tại “có da có thịt.”
Đáng chú ý là lưỡi
dao lôgic của Chiang không chỉ dành riêng cho các truyện mang tính Sci Fi. Trong
này có một số truyện nghe Fantasy thấy rõ, với ý tưởng lấy từ các điển tích thần
thoại dân gian hoặc tôn giáo, nhưng chúng cũng được phân tích không chừa một
ly. Khi đến với những truyện đấy, mọi người lắm lúc sẽ thấy khó mà phân định nổi
mình đang đọc một tác phẩm ở mảng nào, bởi vì cái sự lôgic đến cùng cực của Chiang
đã khiến thế giới hiện ra trước mắt mọi người trông quy củ và thậm chí còn “khoa
học” đến ngoài sức tưởng tượng, nhưng nó vẫn duy trì một sự huyền hoặc và nhiệm
màu nằm ngoài khuôn khổ những gì khả dĩ tồn tại. Yếu tố hư ảo và yếu tố hợp lý của
chúng nó không hề bị chọi nhau, mà kết hợp lại một cách rất mượt, tạo thành một
trải nghiệm đầy lý thú.
Cơ mà cũng mấy
ý tưởng với thế giới trong này không hẳn đồng đều nhau. Sẽ có những ý tưởng tự
nhiên mọi người thấy ưng hơn, nhưng cũng có những ý tưởng mọi người thấy không được
ấn tượng cho lắm. Cái này chủ yếu tùy vào gu cảm nhận của mọi người thôi, bởi vì
với một “bọc” ý tưởng đa dạng đến thế này, kiểu gì cũng sẽ phải có thằng thọt
thằng không. Nhưng cũng một phần lỗi thuộc về bản thân Chiang, bởi vì có đôi
truyện ông anh làm mọi thứ nghe “thường” quá mức. Ý tưởng chính của truyện đó nghe
cũng hay đấy, và hệ lụy của nó cũng khá sáng tạo, mỗi tội thanh niên chẳng chịu
đẩy nó đến chỗ nào hay ho cả. Đặc biệt, khi đặt mấy thằng đấy bên cạnh những thằng
được làm tử tế hơn, bọn nó trông dưới cơ thấy rõ, khiến cho chặng đường chuyển từ
thế giới này sang thế giới khác của mọi người trở nên có phần gồ ghề.
NHÂN VẬT
Mặc dù có nhiều
cái chém tung nóc nhà, thậm chí có mấy lần còn nhảy thẳng vào Fantasy ngồi chễm
chệ, Stories of Your Life and Others lại mang khá đậm phong thái của một cuốn Hard
Sci Fi. Và cũng như phần lớn các cuốn Hard Sci Fi, khoản nhân vật của thằng này
cũng hơi bị phế một tí. Trong hầu như tất cả các truyện, anh em sẽ thấy các nhân
vật đều hoặc mang tính loa phường, hoặc mang tính giấy quỳ. Nói cụ thể hơn, mọi
người sẽ cảm nhận được rất rõ rằng tác giả đang sử dụng các nhân vật của mình dưới
dạng một công cụ, hoặc để truyền tải các kiến thức nền xoay quanh ý tưởng chính,
hoặc để phản ứng trước các ý tưởng này. Kết hợp với việc dàn nhân vật trong các
truyện được lột tả thông qua cái giọng văn vốn dĩ hơi khô và “thanh niên nghiêm
túc” của Chiang, sẽ có nhiều lúc ta thấy hơi khó gắn kết với bọn họ.
Nhưng nói vậy
không phải là nhân vật trong truyện phẳng như tờ giấy kiểu nhân vật Tam Thể hay
I, Robot gì đâu nhé. Vẫn có một số truyện Chiang làm tương đối tốt phần khắc họa
nhân vật, cho bọn họ một số tham vọng và xúc cảm mãnh liệt, quá khứ gây tò mò, cũng
như các động lực rất gần gũi và đáng nể. Họ không đến mức làm mọi người phải chết
mê chết mệt hay nghẹn ngào khóc nấc đâu, nhưng cũng đủ để mọi người cảm thấy đây
là những con người có thể xuất hiện được ở ngoài đời, thông cảm được với tình cảnh
của họ, và muốn biết hành trình của họ rốt cuộc sẽ ra sao.
TỔNG KẾT
Stories of
Your Life and Others là một cuốn sách khá “lừa tình.” Nó được quảng cáo dưới dạng
một tuyển tập truyện ngắn, nhưng kỳ thực giống với một bộ catalogue ý tưởng với
những phân tích, chú thích tỉ mẩn nhiều hơn. Nếu tính đọc quyển này, anh em hãy
chuẩn bị sẵn tâm thế như sắp được thực hiện một chuyến thăm bảo tàng, vừa lắng
nghe các giải thích giới thiệu chi tiết của hướng dẫn viên về các tương lai tiềm
tàng và những thực tại song song khả dĩ nếu thế giới của chúng ta vận hành hơi
khác đi một chút, vừa tham khảo những đồ hình và hiện
vật bày ra sống động trước mắt nhé. Nếu biết cách tiếp cận, đây sẽ là một cuốn truyện
rất lôi cuốn đấy.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓