Trong lúc làm cái bài về Becky Chambers và Andy Weir, mình có nhắc đến việc bọn họ hơi lao đao trong quá trình tìm bên nhận xuất bản bản thảo cho mình. Vụ đó làm mình nhớ lại một cái clip chế Daniel Greene từng thực hiện, mỉa mai việc nếu Tolkien mà muốn xuất bản Lord of the Rings ngày nay, ông sẽ bị hạch sách như thế nào.
Trong cái clip này, Daniel đã chỉ ra rất nhiều vấn đề mà Lord of the Rings sẽ gặp phải, bao gồm việc các mô típ của nó sẽ cần phải đáp ứng thị hiếu của lượng người đọc phổ thông (tức đông nhất), việc tiêu và mạch truyện phải biết đu trend, việc nó phải dễ dàng được chuyển thể các kiểu,… Thông qua mấy cái đó, Daniel muốn khắc họa những vấn đề mà các tác giả ngày nay phải đối mặt khi trình bản thảo cho NXB hoặc các bên đại diện bản quyền. Hay dở hoặc sáng tạo thế nào không quan trọng, quan trọng là liệu có tích đủ những đầu mục trong một danh sách “cần có” hay không.
Cái này thực ra cũng chẳng trách bên xuất bản/bản quyền được. Vì đây là những doanh nghiệp chứ không phải là hội đồng thẩm định văn chương, thế nên họ phải đặt mục tiêu lợi nhuận lên hàng đầu. Thứ doanh nghiệp cần không phải là được ghi danh sử sách vì đã xuất bản được kiệt tác văn chương mới của thế kỷ, thứ họ cần là được ghi tiền vào sổ kế toán. Chẳng riêng gì thời nay, mà ngay cả thời của Tolkien nó cũng đã thế rồi, với không chỉ mình ông cụ mà còn cả hàng loạt nhà văn đương thời khác (cả trong lẫn ngoài mảng SFF) đều bị đòi hỏi phải chỉnh sửa tác phẩm sao cho tiềm năng lợi nhuận được tối ưu hóa nhất. Có khác chăng chỉ là tiểu tiết lặt vặt, chẳng hạn thời xưa thì cần chuẩn man da trắng cứu nhân độ thế với gái theo thành hàng, còn thời nay thì phải da màu áp bức và kêu gọi phế bỏ giá trị xã hội truyền thống thôi.
Cái thực trạng này thay đổi kể cũng khó, bởi vì ủng hộ việc để tác giả được tự do sáng tác nghe quả cũng bùi tai đấy, nhưng thực tế nó không đùa với dòng tiền doanh nghiệp đâu. Hay và sáng tạo chưa chắc đã đồng nghĩa với bán được hàng (nhìn H. P. Lovecraft với Bram Stoker là thấy), thế nên doanh nghiệp người ta cũng phải đòi hỏi tí.
Nhưng cũng may là ngày nay, các rào cản liên quan đến xuất bản cũng đã hạ được xuống rất nhiều rồi. Từ vốn liếng cho đến phân phối và truyền thông, gần như chẳng công đoạn xuất bản nào không có công cụ hỗ trợ với mức giá rất vừa túi tiền hay thậm chí là miễn phí (mặc dù sẽ phải tốn mồ hôi hơi nhiều) để các tác giả có thể trình y nguyên ý tưởng của mình ra cho thế giới cả.
Chỉ khổ một cái là vì mọi thứ quá dễ dàng, thế nên ai cũng có thể nhảy vào, khiến thị trường tự xuất bản cứ đông nghìn nghịt, muốn nổi bật giữa đám đông kể cũng khó.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓