Tên gốc: The Lord of the Rings
Tác giả: J.R.R Tolkien
Thể loại: Fantasy
🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌑
9/10
====
TL,DR
====
Kinh Thánh của fantasy hiện đại
====
LỜI MỞ ĐẦU
====
Thực ra mà nói thì bây giờ mới lật đật viết
review cho Chúa Tể những chiếc Nhẫn (từ đây sẽ gọi tắt là Nhẫn) thì có vẻ tệ bạc
quá. Mình biết đến Nhẫn cũng phải được hơn mười năm rồi, chủ yếu là nhờ phim. Lần
đầu tiên mình đọc Nhẫn là cách đây hơn tám năm, thế mà đến giờ mới thực sự
review. Nhưng thôi, muộn vẫn hơn không.
Với mình, Nhẫn là một tác phẩm vĩ đại, một tượng
đài không gì có thể xô đổ. Mình không đếm nổi số lần mình đọc đi đọc lại Nhẫn
suốt những năm qua, nhưng chưa bao giờ mình chán khi đọc tác phẩm này cả.
Những lời khen ngợi đối với Nhẫn đã nhiều lắm
rồi, mọi người chắc nghe cũng đã mòn tai. Nhưng có một vấn đề khá thường thấy với
những người mới đọc Nhẫn. Đó là họ thấy Nhẫn có vẻ chán, không cuốn hút như những
bộ fantasy họ từng đọc. Họ không cảm được Nhẫn, do đó không hiểu vì sao người
ta phát cuồng với bộ này thế. Và bài review này sẽ cố chỉ ra phần nào tầm vóc
vĩ đại của Nhẫn.
====
CỐT TRUYỆN/VĂN PHONG
====
Trước tiên, nói thẳng luôn là cốt của Nhẫn rất
đơn giản và dễ hiểu, không có gì lắt léo cả. Toàn bộ Nhẫn kể về cuộc đối đầu giữa
hai phe thiện - ác. Motif mà Nhẫn sử dụng cũng không có gì xa lạ: A Hero's
Journey, với trọng tâm là bốn anh chàng Hobbit cùng bạn bè của họ. Plot twists
của Nhẫn (nếu có thể coi như Nhẫn có plot twist) cũng đơn giản, lại còn bị dính
cái deus ex machina to đùng về mấy con đại bàng. Xây dựng hình tượng các nhân vật
cũng không phức tạp, không đa chiều (trừ ngoại lệ là thanh niên
Gollum/Smeagol), chỉ có hoặc thiện, hoặc ác, hoặc chuyển từ thiện thành ác và
ngược lại. Nhìn chung, cốt truyện và dàn nhân vật thường được cho là điểm yếu của
Nhẫn.
Và đó cũng là những điểm yếu duy nhất. Mọi thứ
còn lại, đều đáng kinh ngạc.
Trước tiên ta nói đến văn phong của Nhẫn.
Tolkien viết Nhẫn không theo dạng một cuốn tiểu thuyết thông thường cho lắm, mà
nó giống một cuốn sử thi hơn. Khá dễ hiểu khi Nhẫn được lấy cảm hứng nhiều từ
Kinh Thánh, nhiều thần thoại khác nhau, nhưng chủ yếu là các tác phẩm của Anh,
đặc biệt là sử thi Beowulf. Bởi vậy, văn phong của Nhẫn rất thơ, và rất cổ.
Tolkien dành rất nhiều đoạn để mô tả cảnh vật, sự vật. Những cuộc đối thoại
trong Nhẫn thường rất dài, và theo kiểu kể lại tích truyện. Và tất nhiên,
Tolkien lồng cực kỳ nhiều thơ hoặc các khúc ca vào trong Nhẫn. Do đó, đọc Nhẫn
thì phải sẵn sàng tư tưởng đọc những đoạn có khi kéo dài 3-4 trang chỉ để... kể
về công đoạn chuẩn bị một bữa tiệc đáng nhớ. Nếu không đủ kiên nhẫn, hoặc quen
với những cuốn fantasy có văn phong gãy gọn, dễ đọc thì chắc chắn bạn sẽ khó mà
đọc hết vài chương đầu. Nhưng nếu bạn theo được, bạn sẽ cảm được cái sự tinh tế,
thi vị, hùng tráng rất đặc trưng của Nhẫn. Và nếu đọc, đừng bao giờ bỏ không đọc
thơ, vì tất cả đều cực hay.
====
Ý TƯỞNG/THẾ GIỚI
====
Ý tưởng cũng như thế giới của Nhẫn là một
trong những thế giới giả tưởng vĩ đại nhất từng được tạo ra. Đây là đỉnh cao mà
chưa một tác phẩm fantasy nào vượt qua được.
Nhẫn xuất bản lần đầu là vào năm 1954 - 1955,
Tolkien bắt đầu bắt tay vào viết Nhẫn trong khoảng từ năm 1937 (sau khi ông cho
ra mắt cuốn Anh chàng Hobbit) đến năm 1949, sau đó tiếp tục chỉnh sửa. Tuy
nhiên, những phác thảo đầu tiên của vũ trụ giả tưởng này đã được hình thành từ
tận năm 1917. Có nghĩa là Tolkien đã dành ra gần 40 năm để tạo dựng thế giới của
ông. Công sức mà Tolkien bỏ ra đã đem đến thành quả là một vũ trụ giả tưởng cực
kỳ chi tiết. Có khởi thuỷ, có hệ thống các thế lực thần thánh, có những tích
truyện, truyền thuyết xa xưa về thời trước câu chuyện của Nhẫn hàng ngàn năm. Rồi
thì có cả những mô tả về địa lý, các chủng tộc sinh sống khắp Trung Địa, lịch sử
các vùng đất, và phi thường nhất chính là hệ thống các ngôn ngữ giả tưởng mà
Tolkien tạo ra. Ông đã sáng tạo khoảng 15 ngôn ngữ với mức độ chi tiết khác
nhau và hoàn chỉnh nhất chính là ngữ hệ của tộc Tiên. Tolkien là giáo sư ngành
ngôn ngữ học, nên ông đặt ra những quy chuẩn rất khắt khe và chân thực cho các
ngôn ngữ giả tưởng của mình, như cách phát âm và cách viết. Tất cả những điều ấy
đã tạo nên một thế giới giả tưởng chân thực đến kinh ngạc và vĩ đại ngoài sức
tưởng tượng. Cho đến nay, vẫn chưa tác phẩm nào đạt đến độ kinh khủng như thế.
Cũng vì tạo ra thế giới chi tiết như vậy, cho
nên kỳ thực toàn bộ cuốn Nhẫn (Tolkien luôn coi Nhẫn chỉ là một tác phẩm duy nhất,
chia làm sáu quyển nhỏ, nhưng vì dung lượng khủng bố quá nên nhà xuất bản mới
phải bổ Nhẫn làm 3 tập) chỉ là một câu chuyện ở cuối Kỷ Đệ Tam của thế giới.
Xuyên suốt Nhẫn, ta sẽ thấy các nhân vật thường xuyên kể cho nhau nghe những
tích truyện từ thời xa xưa. Đó toàn bộ là các sự kiện có thật và đã được
Tolkien viết ra với độ chi tiết khác nhau, sau này con trai ông là Christopher
đã tập hợp và biên soạn lại được thêm tầm 15 cuốn nữa, cũng dày không kém Nhẫn.
Nói như vậy để thấy mức độ đầu tư của Tolkien cho Nhẫn là khiếp đến mức nào.
Một điều đáng nói nữa về Nhẫn là cho dù cốt
truyện đơn giản, nhưng cái hệ thống ý nghĩa mà Tolkien đưa vào nó không giản
đơn tý nào mà rất sâu sắc. Ông truyền tải đủ thứ thông qua Nhẫn: tình bạn, tình
đồng đội, lòng dũng cảm, bóng ma của chiến tranh, những ý nghĩa về cái chết - sự
sống, sức mạnh của sự kiểm soát,... Vì lẽ đó nên giới phê bình mới đánh giá cao
Nhẫn đến thế và nói Nhẫn là tác phẩm định hình fantasy hiện đại thì không quá lời
chút nào.
Ngoài ra, cũng còn một điểm khá hay ho về Nhẫn,
ấy là Tolkien sáng tác Nhẫn theo một cách rất quái. Như đã nói, Tolkien coi Nhẫn
là một tác phẩm duy nhất, chia làm sáu quyển nhỏ. Và quả tình là ông viết Nhẫn
theo một cách khá kỳ quặc. Tolkien mất 4 năm đầu để viết gần hoàn chỉnh cuốn Một,
nhưng sau đó ông viết về các sự kiện sau này sẽ trở thành mở đầu cho cuốn Ba và
Năm. Sau đó ông nghỉ một thời gian, đến năm 1944 thì viết tiếp các chương của
cuốn Bốn, chủ yếu để gửi cho con trai Christopher đang trong quân ngũ có cái mà
đọc. Năm năm tiếp theo Tolkien viết nốt những chỗ dang dở, hoàn thành những chỗ
bị trống. Đến năm 1949 ông cơ bản viết xong, rồi sau đó tự mình biên tập, đánh
máy lại tất cả, hay nói thẳng ra là viết ngược lại từ cuối lên đầu để nhất quán
các sự kiện. Kiểu sáng tác này quả thực rất quái và chỉ có dạng thiên tài như
Tolkien mới chơi được.
====
VÀI LỜI VỀ BẢN CHUYỂN NGỮ TIẾNG VIỆT
====
Nhẫn rõ ràng là nên đọc, nhưng chắc nhiều bạn
sẽ khó mà xơi được bản gốc, cho nên câu hỏi được đặt ra là: có nên đọc bản chuyển
ngữ tiếng Việt của Nhã Nam không?
Mình tin là các bạn đã từng nghe nhiều lời phê
bình bản dịch đấy từ phía cộng đồng fan Việt rồi. Phê bình chủ yếu nhắm vào việc
dịch hầu hết nhân danh và địa danh chứ không để nguyên (ví dụ dịch Baggins
thành Bao Gai).
Cơ mà nói thực, trước khi phê bình thì phải hiểu
cái thứ mình phê bình đã. Đội ngũ dịch giả của Nhã Nam vì sao dịch như thế? Sao
không để nguyên cho "quen"?
Nếu bỏ công ra tìm hiểu, các bạn sẽ biết lúc đầu
Tolkien cũng phản đối dịch nhân danh địa danh do hai bản dịch Hà Lan và Thụy Điển
dịch dở hơi quá. Cũng thông cảm khi Tolkien dùng ngôn ngữ rất quái. Sau đó,
Tolkien đã chấp nhận việc dịch nhân danh và địa danh, thậm chí còn viết hẳn hướng
dẫn chi tiết cách dịch cho các ngôn ngữ mà ông biết. Có nghĩa là cách dịch của
Nhã Nam hoàn toàn chuẩn và đúng với tinh thần bao đời nay khi dịch Nhẫn.
Thực ra mà nói, chính Tolkien cũng tự coi Nhẫn
là một... bản dịch. Theo tư duy của ông thì Nhẫn nguyên là cuốn Sách Đỏ do
Bilbo và Frodo viết lại theo dạng hồi ký bằng Ngôn Ngữ Chung của Trung Địa. Việc
của Tolkien là dịch cái quyển đấy ra tiếng Anh hiện đại. Do đó, để dịch đúng Nhẫn
thì phải truy ngược lại ý nghĩa nhân danh địa danh mà Tolkien hàm ý sử dụng rồi
chuyển sang ngôn ngữ cần dịch. Và điều cốt yếu là cuốn này viết theo điểm nhìn
của dân Hobbit, nên chuyển ngữ cũng phải lấy góc nhìn của Hobbit mà làm.
Mình có may mắn quen biết với một vài dịch giả
chuyên nghiệp, và họ đều đánh giá cao bản dịch Nhẫn của Nhã Nam và đồng ý là bản
này làm đúng tinh thần của Tolkien. Nếu bạn không thích bản dịch Nhã Nam, mình
không có ý kiến gì, nhưng bảo dịch thế là sai, là khó hiểu, thì tức là bạn hiểu
chưa đủ nhiều về Nhẫn, vậy thôi.
====
KẾT
====
Chúa Tể những chiếc Nhẫn là cuốn fantasy hiên
đại kỳ vĩ nhất từng được tạo ra. Tuy nhiên, bởi vì nó là một tác phẩm văn
chương kinh điển, cho nên độc giả hiện đại đã quen với các tác phẩm fantasy hậu
bối khác sẽ khó cảm được cái hay của nó. Thực tình mà nói thì nhiều fantasy hậu
bối có cốt truyện và nhân vật hay hơn Nhẫn rất nhiều, cho nên việc nhiều người
cảm thấy Nhẫn chán là điều dễ hiểu. Đây cũng không phải vấn đề gì to tát. Chính
ra, mình sẽ rất vui nếu ai đó có thể cảm nhận được sự vĩ đại và hoành tráng của
Nhẫn, như mình đã may mắn làm được nhiều năm về trước.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓