Hồi trước mình có viết một bài về conlang, tức ngôn ngữ giả trong Sci Fi (https://scifivietnam.blogspot.com/2022/07/conlang-ngon-ngu-gia-trong-sff.html). Trong bài đó, một trong những ví dụ được lấy là Lang Belta, ngôn ngữ của những người sống ngoài vành đai tiểu hành tinh, trong series The Expanse của James S. A. Corey (hiện đang được Amazon chuyển thể thành series). Đây có thể nói là một trong những ngôn ngữ Sci Fi hiện đại được xây dựng một cách tử tế nhất, và lồng ghép vào thế giới của series một cách khéo nhất. Và nay bên Tor.com vừa có một bài phân tích sâu hẳn về ngôn ngữ này.
Lang Belta được xây dựng dưới dạng một ngôn ngữ creole. Creole thực chất không phải là một ngôn ngữ, mà là một tập hợp của nhiều ngôn ngữ, trộn nháo nhào vào với nhau. Ngôn ngữ creole thường ra đời khi những người không nói cùng ngôn ngữ buộc phải giao tiếp với nhau (ví dụ như cần trao đổi buôn bán hay bị xâm lăng), và ban đầu sẽ cực kỳ sơ sài về mọi mặt, bởi lẽ mục đích của nó chỉ là làm thế nào truyền đạt được thông tin một cách hiệu quả nhất chứ không phải để bàn triết lý với nhau. Nếu dừng lại trong dạng này thì nó sẽ chỉ được gọi là ngôn ngữ pidgin, nhưng sau một thời gian, nếu hậu duệ của những người dùng ngôn ngữ ấy tiếp tục phát triển hệ quy tắc ngữ pháp, từ vựng cụ thể cho nó và biến nó trở thành một ngôn ngữ độc lập, nó sẽ trở thành ngôn ngữ creole hoàn chỉnh.
Trong The Expanse, con người bấy giờ đã phát triển được một động cơ cho phép họ di chuyển với tốc độ cao có tên là Epstein Drive (cái này c̶ũ̶n̶g không tự sát nhé 🐧 ). Nhờ thế mà các tập đoàn đã có thể cho thợ ra những tiểu hành tinh ngoài rìa Hệ Mặt Trời để khai thác quặng, sau đó mang về cho Trái Đất và Sao Hỏa. Vì cuộc sống ngoài tiểu hành tinh cực kỳ khắc nghiệt, đến ôxi với trọng lực còn không đủ, gây đủ thứ dị tật cho con người, chỉ những ai cùng đường lắm mới chịu nhận ra đó sinh sống và làm việc. Bởi thế nên ngoài đấy toàn dân ít học từ khắp các quốc gia khác nhau, thế nên gần như không ai có thể dùng hoàn toàn ngôn ngữ bản địa của mình mà sống được cả. Đây là môi trường lý tưởng để một ngôn ngữ creole ra đời.
Sau mấy trăm năm những nhóm người này tương tác với nhau, Lang Belta đã ra đời. Đáng ngạc nhiên là tiếng Anh dù cũng có xuất hiện với những từ trại như fo, da, mi, inya,... nó không phải thành phần chính của ngôn ngữ này, mà ảnh hưởng có thể thấy rõ nhất lại là tiếng Đức và tiếng Tây Ban Nha, với những từ như que/ke, pendejo, agua, nichts, dir và bist. Có cả tiếng Pháp (bien, dieu), tiếng Nhật (shikata ga nai) và tiếng Trung (yam seng),... và ta sẽ gặp những câu trộn lẫn như "sasa ke?" (hiểu không?), "taki taki" (cảm ơn), "To sabe nichts, Jon Snow" (U no nuffin', Jon Snow),...
Bài viết bên dưới có đi bàn rất sâu về ngôn ngữ croele cũng như nhiều khía cạnh khác nhau của Lang Belta, nếu quan tâm thì anh em nên vào đọc thử. Vì ngôn ngữ này có quy định khá chuẩn, anh em có thể "học" hẳn nếu muốn, với nguồn bao gồm:
- Subreddit Lang Belta: https://www.reddit.com/r/LangBelta/
- Một số câu giao tiếp phổ thông: https://app.memrise.com/course/1476694/lang-belta-belter-creole-phrasebook/1/
- Ngữ pháp của Lang Belta: https://expanse.fandom.com/wiki/Belter_Creole_grammar
Lang Belta sách và phim hơi có sự khác biệt, và bản thân tác giả cũng khuyên hãy lấy ngôn ngữ trong phim làm gốc vì nó thống nhất hơn. Kể ra cũng tiện cho anh em, vì chắc đa phần mọi người sẽ trải nghiệm The Expanse qua series chuyển thể của nó chứ không phải truyện 🐧.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓