Hôm nay lượn Goodreads thì bắt được một câu trích thế này:
"Bất cứ tác phẩm nào không hợp chuẩn ấy đều bị tống vào một khu vực kém sang hơn gọi là 'thể loại ngách', và đây là nơi các tác phẩm hành động điệp viên và trinh thám và phiêu lưu và siêu nhiên và khoa học viễn tưởng, bất kể được viết xuất sắc đến đâu, cũng đều phải chui vào, hay nói cách khác là bị đuổi về phòng vì tội dám hay theo cái kiểu nông choèn."
Nó được trích ra từ In Other Worlds: SF and the Human Imagination, do Margaret Atwood viết.
Margaret Atwood, thanh niên gần như toàn bộ cuộc đời né các mác Sci Fi như hủi.
Margaret Atwood, một người mà nói như Peter Watts là "sợ mắc giang mai SF đến nỗi sẵn sàng định nghĩa lại toàn bộ dòng này chỉ để không bị gộp vào trong đấy."
Dù hơi bị nực cười là một con người như thế lại có thể thốt ra được một câu như kia, nhưng ít nhất nó cũng cho thấy là Atwood cũng đã trở nên bao dung hơn với dòng này (hoặc ít nhất ngoài mặt thì thế 🐧 ), với cả ngoài ra bà cũng đánh trúng vào một chứng mà cả tác giả lẫn độc giả đều mắc phải trong văn học: Literary Snobbery (tạm gọi là bệnh Thượng đẳng Văn chương, hay TĐVC).
TĐVC có 2 kiểu, vĩ mô và vi mô. TĐVC cấp vĩ mô là khi nguyên cả một dòng văn bị kỳ thị, coi là kém sang so với các dòng khác. Còn TĐVC cấp vi mô thì là kỳ thị theo gu cá nhân, coi một ai đó là thấp kém vì thích những thứ không "danh giá". Để hiểu rõ hơn về TĐVC cả vi mô lẫn vĩ mô, xin được lấy ví dụ về một con bệnh thực tế: Long Nguyen.
Bệnh bắt nguồn vì một lý do rất giản dị: không có người chia sẻ. Số là một ngày đẹp trời bị bắt trông nhà và hết trò làm, thằng cu lôi bừa 1 quyển lắm chữ mỏng mỏng ra đọc. (Không) may cho nó, đó là Animorphs, và thế là nó nghiện nặng. Khốn nạn là khi ấy, bọn bạn nó ngoài Yaiba, Conan với Dragon Ball ra thì chẳng còn sờ đến cái gì khác, thế là nó đâm một mình một kiểu, chẳng có cạ. Trẻ con thì sợ bị cho ra rìa bỏ mợ, mà Animorphs thì như ma túy mực, dứt không nổi, thế nên như một cơ chế tự vệ, thằng ranh con đâm ra nghĩ: "Ầu, tao biết đọc sách là tao hơn người." (chắc câu từ lịch sự hơn tí, nhưng ai mà nhớ nổi hồi đấy nghĩ gì 🐧 ).
Lên đến cấp hai thì tư tưởng ấy còn bám nặng nữa, vì đây là cái tuổi dậy thì, thế nên áp lực phải trở thành “cool kid” nặng kinh khủng, nhưng cool thế bất nào được khi mặt thì sứt, ở thì bẩn, học thì dốt? Thế là nó lại càng phải víu vào tư tưởng thượng đẳng kia để đỡ tủi. Lúc này cũng đã có mấy đứa đọc truyện tiểu thuyết các kiểu, nhưng “may” là kiểu truyện của thằng kia không ai đọc, thế nên nó chuyển sang cảm thấy hợm vì đọc Sci Fi thay vì mấy quyển “xàm xàm”.
Gần cuối cấp thì nhà nó nối mạng, và nó có nhiều thời gian hơn để tìm hiểu sâu về Sci Fi. Đây cũng là lúc nó biết trong Sci Fi có một số tác phẩm mang tính cột mốc, thế là nó lại cắm đầu vào đấy. Mỗi lần “cán” xong một mốc, nó lại thấy mình như thêm thượng đẳng, và dần dần hình thành tư tưởng về Sci Fi “đích thực”. Giai đoạn này nó cũng hay dạo mấy diễn đàn geek (giờ ngỏm hết rồi :’( ) và rất hay chọc ngoáy gu của người khác theo kiểu “Ầu, thế này mà cũng nghĩ là hay à? Kém sang ghê! Không biết thẩm nghệ thuật à?” (có điều nói kiểu ngắc ngứ hơn vì tiếng Anh chưa đủ sõi 🐧 )
Phải sau mấy lần gây war bị chửi cho sấp mặt kèm 1, 2 lần ban nick, nó mới bắt đầu học được cách khớp mõm lại và để người khác được thích thứ họ thích. Nhưng cũng phải một thời gian lâu sau, nhờ không sủa bậy với cả phải cắm đầu học cày nhiều mà tâm tính thằng ranh kia mới thực sự bớt cực đoan. Đến giai đoạn đại học, đặc biệt lúc ra trường và để đời vả cho mấy chục phát, tư tưởng kệ mợ đời trôi bắt đầu bám rễ, và cứ thế ngày càng bào mòn ham muốn làm người thượng đẳng, và đến nay TĐVC đã thuyên giảm nhiều (chắc thế 🐧 ).
Nhìn chung, dù là ở tầm vĩ mô hay vi mô thì TĐVC cũng là một dạng thẩm du tinh thần, giúp con bệnh thần thánh hóa bản thân, cảm thấy tự hào vì mình được ngồi chiếu trên so với kẻ khác. Muốn né TĐVC thì cứ tự tin vào gu của mình, đồng thời chấp nhận rằng con người ta có thể có nhiều gu khác nhau, và việc người khác thích/ghét tác phẩm nào đấy sẽ không khiến tác phẩm mất/tăng thêm giá trị đối với bản thân. Yêu gì thì cứ yêu, ghét gì thì cứ ghét, miễn đừng nghĩ tiêu chuẩn của bản thân là "djnk kout" hay khinh người khác nếu họ làm ngược với mình là được.
Nói như Gigguk thì chúng ta ai cũng có gu nhảm Coca hết, chỉ nhảm theo các kiểu khác nhau thôi 🐧.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓