Bài kỷ niệm ngày Giải thưởng Nebula lần đầu được tổ chức làm mình nhớ lại một clip do một Booktuber tên Bookborn làm cách đây ít lâu. Trong clip đó, đồng chí này điểm qua cơ chế bầu bán của 3 giải tên tuổi nhất làng SFF hiện thời, ấy là Hugo, Nebula, và World Fantasy.
Đầu tiên ta có thằng to nhất và già đầu nhất: Hugo. Cái giải này do bên World Science Fiction Society (WSFS) tổ chức, và luôn đi liền với Worldcon (viết tắt của World Science Fiction Convention, một hội thảo SFF thường niên với quy mô rất khủng). Từ năm 1939 đến nay, quy chế bình bầu của Hugo cứ thay đổi xoành xoạch, và trong tương lai chắc sẽ tiếp tục thay đổi, thế nên trong clip, Bookborn chỉ áp dụng luật của năm 2021 cho đỡ nhức đầu. Theo như luật đó, để được quyền đề cử ứng viên cho các hạng mục của giải cũng như bầu cho các ứng viên được chốt, tất cả những gì ta cần làm là… mua vé Worldcon.
Cụ thể hơn, có hai loại vé Worldcon mà anh em có thể mua để bầu cho Hugo. Một cái tốn $325, bao gồm vé vào cửa, quyền đi dự các buổi trò chuyện đăc biệt, quà tặng kèm dưới dạng các tác phẩm đoạt giải của năm,… Cái còn lại tốn $50, dành cho những người chỉ thuần túy muốn bầu chọn Hugo, chứ không có nhu cầu đến Worldcon.
Vâng, anh em nghe không nhầm đâu. Người quyết định cuốn nào ẵm cái giải to nhất làng SFF chỉ là mấy ông sẵn sàng xì ra một lượng tiền tương đương 1 cái vé xem IMAX kèm combo bỏng nước, chứ không phải là các chuyên gia văn học hay tác giả kỳ cựu gì. Thậm chí người mua vé có khi còn chẳng cần đọc các quyển được đề cử ấy chứ 🐧.
Nhưng kỳ lạ một điều là kết quả giải Hugo lại hiếm khi giống các giải thưởng cũng sử dụng cơ cấu để đại chúng bình chọn khác. Anh em biết cái kiểu của đại chúng rồi đấy, cứ cái gì nổi nổi với được buff truyền thông mạnh thì ẵm thôi, thế nên mấy thứ kiểu Goodreads Choice mà cứ có Stephen King hay Brandon Sanderson thò mặt vào thì kết quả đã an bài. Riêng Hugo thì không như thế. Kể cả nếu những người mà đại chúng ưng có được lọt danh sách ứng viên chót, thường kết quả vẫn không giống như những gì ta sẽ kỳ vọng. Thế nên chắc phía Hugo cũng có cơ chế tính toán sao đó, hoặc người tham dự cũng có một cái nét gì đó khá riêng rẽ, chứ không cá mè một lứa với những thành phần còn lại.
Tiếp theo ta đến thằng Nebula. Để tham gia bình bầu cho Nebula anh em sẽ cần phải là thành viên đầy đủ, thành viên liên kết, hoặc thành viên lâu năm của Science Fiction and Fantasy Writers of America (SFWA). Để làm thành viên đầy đủ, mọi người sẽ phải đóng phí thường niên $100/năm, và phải đáp ứng một số tiêu chí nhất định liên quan đến sự nghiệp, bao gồm mức thù lao/từ mình được trả, hoặc đã nhận được tiền nhuận bút ứng trước bao nhiêu cũng như đã xuất bản bao nhiêu đầu sách trong một khoảng thời gian nhất định. Thành viên liên kết thì chỉ cần đóng $90/năm, và yêu cầu cũng nhẹ hơn tí, nhưng vẫn đòi hỏi phải chứng minh là mình cũng tham gia viết lách chuyên nghiệp. Thành viên lâu năm thì đúng như cái tên của nó đấy: sống lâu lên lão. Cụ thể hơn, nếu ai đã làm thành viên liên kết hoặc thành viên đầy đủ hơn 30 năm, người đó sẽ trở thành thành viên lâu năm, và không còn phải trả hội phí thành viên nữa (yêu cầu viết lách tất nhiên vẫn cần).
Vậy tức là yêu cầu để tham gia bình bầu cho Nebula, mọi người cần chứng minh mình có tham gia trong lĩnh vực xuất bản, và cũng đã đạt được một số thành công nhất định trong sự nghiệp. Tuy nhiên, cái này vẫn còn khá lỏng lẻo, bởi vì nếu có đồng chí nào xây dựng cộng đồng tốt và kêu gọi được fan ủng hộ mua truyện của mình, thanh niên đấy sẽ vẫn có thể gia nhập SFWA và tham gia bình bầu, bất kể liệu thực lực của thanh niên trong khoản văn chương có thực sự tử tế hay không. Nhưng kể ra như thế vẫn là chặt chẽ hơn Hugo rồi.
Cuối cùng là thằng trẻ nhất, đồng thời cũng ít tiếng tăm nhất trong bộ ba này: World Fantasy. Thằng này na ná một phiên bản hợp thể của Hugo và Nebula. Nó cũng dính đến một hội nghị SFF, ấy là World Fantasy Convention, và ai mua vé tham gia cũng có quyền tham dự. Có điều bên cạnh phiếu bình bầu của dân đen, ban tổ chức World Fantasy còn chọn ra một hội đồng giám khảo chuyên nghiệp nữa. Cứ mỗi năm, giám khảo sẽ đề cử 3 ứng viên ở mỗi hạng mục, còn người mua vé thì để cử 2, và người thắng cuộc sẽ được ban giám khảo lọc ra từ những thằng đấy. Đáng chú ý là World Fantasy bắt giám khảo đọc hẳn truyện được đề cử, chứ không như Hugo với Nebula chỉ nói mồm thôi chứ không có cơ chế kiểm tra gì cả, thế nên kết quả của nó nghe mùi chắc ăn hơn.
Ấy thế mà World Fantasy lại không danh giá được bằng Hugo với Nebula. Đời quả là bất công mà 🐧.
Ngoài mấy thông tin bên trên ra thì clip còn đi sâu vào bàn về các luật lệ cụ thể khác của mấy giải này, cách chúng nó tính điểm/phiếu bầu tác phẩm, các tranh cãi cũng như tai tiếng từng xảy ra trong quá khứ của chúng nó, cũng như rút ra những nhận định về ý nghĩa cũng như tầm quan trọng của bọn này trong làng văn học. Nếu quan tâm anh em ngó clip nhé.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓