🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌑
9.0/10
=====
TL;DR
=====
Arrival x (Event Horizon + 2001: A Space
Odyssey)ᴬⁿⁿᶦʰᶦˡᵃᵗᶦᵒⁿ.
==============
GIỚI THIỆU CHUNG
==============
Blindsight là một cuốn tiểu thuyết Hard Sci Fi
của Peter Watts, xuất bản hồi năm 2006. Truyện trở thành hiện tượng của làng
Sci Fi gần như ngay khi xuất bản, và đã được đề cử lẫn giành được hàng loạt giải
thưởng danh giá như Hugo, John W. Campbell Memorial, Locus,… Nó là cuốn đầu của
series Firefall, bao gồm mấy truyện sau:
1) Blindsight
2) The Colonel
3) Echopraxia
Trong số này thì 2 cuốn sau (thực ra là một mẩu
và một cuốn) được viết gần chục năm sau khi cuốn thứ nhất ra mắt, và chỉ mang
tính ngoại truyện chứ không phải là sequel gì. Blindsight là một truyện độc lập,
và mọi người không cần phải sờ đến 2 quyển đấy để biết tiếp câu chuyện đầy đủ
là gì. Truyện đã được tác giả đăng miễn phí trên trang web chính thức theo giấy
phép Creative Commons (đọc với share thì được, sửa/dịch với thương mại hóa thì
cấm). Anh em có thể đọc ở đây: https://rifters.com/real/Blindsight.htm
Về bản thân nội dung tác phẩm thì như sau:
Bấy giờ là 10:35 ngày 13 tháng 2 năm 2082, Giờ
chuẩn Greenwich, và cả thiên hà cùng bổ nhào về phía Trái Đất.
Trên nền trời khắp mọi nơi, một loạt các đốm
sáng bùng lên, sáng rỡ như những ngôi sao, song lại xếp hàng đều tăm tắp. Một tấm
lưới rực lửa, đầy lộng lẫy, đầy kinh hoàng đã bao trọn hành tinh, như thể điềm
báo cho ngày tàn của nhân loại.
Nhưng chỉ vài phút sau, chúng dần lụi tàn và
biến mất.
Phân tính sau này cho thấy tấm “lưới lửa” kia
được hình thành bởi 65.536 vật thể không rõ nguồn gốc (khả năng cao xuất xứ từ
ngoài Trái Đất). Chúng va vào bầu khí quyển Trái Đất cùng một lúc, chuẩn đến từng
giây, và tụ tập thành một mạng lưới với các vĩ độ và kinh độ đều nhau, phủ kín
hành tinh. Tất cả đều cháy rụi trong vòng 45 - 72 giây sau khi tiếp xúc với tầng
khí quyển, tạo thành các vệt lửa như đã mô tả, không để lại bất kỳ mảnh vỡ hay
mẫu vật nào để nghiên cứu.
Tuy nhiên, trước khi chúng bốc cháy, một số
thiết bị quan sát đã phát hiện được các vật thể chuyển đi những tín hiệu vô tuyến
đa hướng cực mạnh. Xét lẻ, chúng giống với các tín hiệu tự nhiên phát ra từ các
hành tinh khí khổng lồ sở hữu từ trường mạnh. Nhưng một phân tích sâu hơn đã
phát hiện ra rằng có một tín hiệu tổng hợp phát sinh từ giao điểm của tất cả
các tín hiệu lẻ ấy, nội dung không rõ là gì. Căn cứ vào các đặc tính dò được,
tín hiệu đó có tiềm năng chứa đựng hình ảnh của toàn bộ Trái Đất, với độ phân
giải cao khoảng 1,3 mét vuông.
Nói cách khác, rất có thể hiện tượng ta quan
sát được là ánh đèn flash lóe lên từ một chiếc máy ảnh, và bức ảnh thu được hiện
đang được gửi đi đâu thì có trời mới biết.
Vụ việc này được gọi là Firefall, và nó làm
thiên hạ nhao nhao hết lên. Hàng đống giả thuyết được đưa ra, với độ thuyết phục
chạy từ chém tung nóc nhà cho đến chém cũng tung nóc nhưng nghe xuôi xuôi một
tí. Nhưng rốt cuộc, vì chẳng có đủ dữ liệu bổ trợ, mọi thứ dần lắng xuống.
Thế rồi bẵng đi mấy tháng, tàu thăm dò một tàu
thăm dò vũ trụ vô chủ chợt nghe thấy một lời thì thầm. Đó là một tín hiệu radio
lạ, bắt nguồn từ một tảng thiên thạch xa. Có thứ gì đó đang nói chuyện, chỉ có
điều nó không trò chuyện với con người.
Ngay lập tức, một phi hành đoàn đã được tập hợp
và gửi về phía tảng thiên thạch ấy, với hy vọng sẽ khám phá được bản chất của
bên phát tín hiệu cũng như ý đồ của họ. Và ai là những sứ giả được loài người
chọn ra để thực hiện nhiệm vụ vô tiền khoáng hậu này?
Họ là Siri Keeton, một kẻ rối loạn tâm thần đã
bị khoét mất phân nửa não bộ, chịu trách nhiệm quan sát và tóm lược các kết quả
thu được về cho Trái Đất; Susan James, Michelle, Sascha, và Cruncher (tức “The
Gang”), bốn nhân cách tồn tại trong cơ thể một nhà ngôn ngữ học; Isaac
Szpindel, một nhà sinh vật học đã tích hợp xác thịt vào với máy móc để có thể cảm
nhận trực tiếp mọi dữ liệu, song hầu như chẳng còn cảm nhận nổi da thịt của
chính mình nữa; Amanda Bates, một đại tá quân đội có thể trực tiếp kiểm soát một
bầy rôbốt chiến đấu bằng trí óc; và Jukka Sarasti, thành viên một chủng thú ăn
thịt từng khơi gợi ra huyền thoại về ma cà rồng, vốn là một chi tiến hóa đã tuyệt
chủng của loài người, được “hồi sinh” từ cõi chết nhờ công nghệ gen để lãnh đạo
cả đoàn.
Một bè lũ quái thai, con mồi và thú săn mồi, bị
nhồi nhét vào trong một con tàu bản thân họ còn chẳng có quyền lèo lái, phóng
đi gõ cửa một gã láng giềng bí hiểm, không chút hay biết thứ gì đón đợi mình đằng
sau cánh cửa đó…
=====================
MẠCH TRUYỆN/VĂN PHONG
=====================
“Abandon all hope, ye who enter here.”
Đây là câu được khắc trên lối vào
n̵h̵e̵n̵t̵a̵i̵ địa ngục trong Thần khúc, nhằm cảnh báo cho những ai sắp sửa bước
qua cánh cổng về những gì họ sẽ tìm thấy ở bên kia. Câu này về sau đã được của
một bài review về Blindsight mình từng mò được trích lại ngay trên đầu, nhằm cảnh
báo cho người đọc về trải nghiệm bản thân sẽ nhận được từ tác phẩm này. Nay
mình mượn lại câu ấy, bởi lẽ nó là khớp với Blindsight ngoài sức tưởng tượng.
Đầu tiên, nếu tính đọc Blindsight lấy cốt, mọi
người có lẽ nên từ bỏ ý định đấy. Cái truyện này đúng là có một cái mạch tương
đối truyền thống thật (dù hơi nhảy qua nhảy lại giữa các tuyến thời gian quá khứ
với hiện tại tí), xoay quanh nỗ lực tìm hiểu về đám người ngoài hành tinh của
phi hành đoàn kia, nhưng nó được viết theo kiểu rất dị. Thông tin được quẳng ra
theo kiểu kết luận đi trước, sau đó ta được để mặc kệ cho tự chắp vá lấy các
manh mối tác giả nhả dần từng tí một đằng sau để tự hình dung ra cơ sự. Nếu may
mắn, đi được một thời gian thì ta sẽ bới ra được một số đoạn như thể “đáp án,”
xâu chuỗi lại và mở rộng thêm những thứ bản thân đã tự chắt lọc từ trước.
Tuy nhiên, mấy đoạn đấy không nhiều, và chủ yếu
toàn xuất hiện để giải thích những gì mang tính kỹ thuật khoa học (đến phần thế
giới sẽ nói thêm), còn những thứ mang tính cốt và bí ẩn của mạch truyện thì chủ
yếu toàn được nói theo kiểu chéo xiên, mang tính khơi gợi là chính. Một số khía
cạnh sẽ được hé lộ, nhưng nó chỉ là những giả thuyết tạm bợ, nghe có vẻ hơi
xuôi xuôi chứ không phải câu trả lời thực sự. Thêm vào đó, nó lại còn là bàn đạp
để tác giả vẽ ra thêm những bí ẩn mới, lồng ngược vào với bí ẩn cũ, để rồi rốt
cuộc trong tay ta chỉ có một mớ giả thuyết với dữ kiện rối như một mớ bòng
bong. Sau một hồi đi từ đầu truyện đến cuối truyện, những thứ vốn dĩ bí ẩn ban
đầu sẽ tiếp tục còn là bí ẩn, và khả năng cao là mọi người sẽ bị bỏ chỏng chơ đấy
với nhiều câu hỏi hơn cả lúc mới vào đọc. Và khốn nạn là vì truyện hết bố nó rồi,
ta thậm chí còn chẳng có hy vọng sẽ nhận được câu trả lời nữa.
Dẫu vậy, cái kiểu mập mờ khó hiểu của
Blindsight lại chính là thứ làm nên nét hấp dẫn cực kỳ khó tả của cái quyển
này. Mọi người sẽ luôn luôn bị đeo bám bởi một cảm giác bất an rờn rợn, một sự
mò mẫm lần dò chẳng khác gì những nhân vật trong truyện cả. Với những câu văn
ma mị, chao đảo, đầy hoang mang, chập chằng hư ảo, Peter Watts như thể đã kéo
tuột mọi người vào trong chính con tàu Theseus, cho mọi người trải nghiệm cảm
giác đi khám phá một thực thể dị biệt theo đúng nghĩa. Cũng như chính cái vật
thể cả đoàn phải khám phá, cốt truyện của Blindsight như nhổ toẹt vào mặt các
lôgic, chẳng khác nào một đầm lầy, càng đi càng lún sâu, nơi mọi tảng đá ngỡ tưởng
là chỗ đặt chân chắc chắn thì hóa ra lại sụt tòm xuống một cái hố ngập ngụa, và
mọi khúc gỗ ta bấu vào hòng ngoi đầu lên thở thì lại chợt cựa mình và xẻ toác
thành một cái mõm lởm chởm nanh vàng ởn. Đừng kỳ vọng sẽ hiểu hết về cái đầm lầy
đó, mà hãy chỉ trông mong nó đủ nhân từ để ta lê được cái xác tàn tạ ra ngoài với
dăm ba ý niệm chắp vá về sự vô tường của nó thôi.
Bản thân các ý tưởng của Blindsight cũng bòn
rút hy vọng của chúng ta rất tởm. Truyện cũng có một số phân cảnh hành động kịch
tính và những chỗ rùng rợn theo kiểu nhát ma giật đùng đùng, nhưng không thứ gì
khiến ta ngộp thở và run rẩy bằng những lúc các nhân vật ngồi nói chuyện với
nhau, bởi lẽ khi ấy thì mớ triết lý và ý tưởng nó mang ra bàn trồi lên chiếm
trung tâm sân khấu, và cái sự khủng hoảng hiện sinh sởn gai ốc nó gợi lên ăn đứt
tất cả mọi thứ khác. Trí thông minh, ý thức, tiềm thức, tâm thần, quy chuẩn tiến
hóa, ý chí tự do được đem ra bàn rất sâu, từ đấy làm nảy sinh những giả thuyết
và ám chỉ lạnh gáy. Ta thực sự thấm thía sự mong manh của trí óc con người cũng
như cách thực tại kỳ thực chỉ là một lời dối trá do các giác quan nhất trí dâng
lên cho ý thức, và tất cả đều có thể bị thao túng cũng như tái định nghĩa một
cách dễ dàng phi thường, miễn là sở hữu đúng công cụ và thọc ngoáy vào đúng những
quy trình quan trọng. Peter Watts bủa vây ta trong một ma trận các nghi vấn,
khiến ta đặt dấu chấm hỏi cho cả sự tồn tại của bản thân, và ngay cả sau khi gấp
truyện lại rồi thì những ý tưởng của truyện vẫn như một mớ xúc tu tàng hình, cứ
thò ra quắp rịt lấy não ta, không để cảm giác lành lạnh ghê rợn của nó rời bỏ
ta.
===============
Ý TƯỞNG/THẾ GIỚI
===============
Như đã nói ở phần giới thiệu chung, Blindsight
là một cuốn Hard Sci Fi, thế nên nó nhồi cực kỳ nhiều khoa học vào trong này.
Nhưng cũng như với phần cái cốt, nếu anh em nghĩ mình sẽ được trải nghiệm khoa
học theo kiểu của những tác phẩm Hard Sci Fi truyền thống, thế thì mọi người nhầm
to rồi.
Để hiểu được về cái kiểu của Blindsight, trước
tiên mình sẽ nói qua về hai thằng rất hay được lôi ra để làm đại diện cho các
tác phẩm Sci Fi thuộc thể lại trâu bò: Người về từ Sao Hỏa và Tam Thể. Hai đồng
chí này nhiều khoa học thật, nhưng chúng nó đi theo một kiểu thẳng đuồn đuột và
giải thích rất cặn kẽ. Trong hai cuốn đấy, cứ khi nào một cái thuyết hay khái
niệm khoa học được nêu ra, đi liền sau đó sẽ là một loạt giải thích rất gãy gọn,
tường tận, kèm các ví dụ sinh động để người đọc nắm được thật rõ cái đấy là gì.
Mấy phần đấy xuất hiện dưới dạng những cục thông tin dày cồm cộp, và trong trường
hợp của Tam Thể thì còn khô như cát nữa, dễ gây oải cho người đọc, nhưng nhìn
chung không khó theo dõi. Cái nó đòi hỏi chỉ là sự kiên nhẫn thôi.
Blindsight thì khác.
Nếu xét về “khối lượng tịnh” thuần túy, khoa học
của Blindsight sẽ chỉ ngồn ngộn với phức tạp ngang ngửa những gì trình bày
trong hai thằng vừa nói trên thôi. Tuy nhiên, sức ngợp của nó lại cao vượt trội.
Cũng như với cái cốt, Blindsight không chơi kiểu cầm tay chỉ việc, bảo là đầu
tiên có A, sau đó lên B, và cuối cùng lên C. Blindsight lôi cái C ra nói trước
tiên, và nó lại còn không bảo đấy là chữ C, mà chỉ miêu tả mọi thứ bằng một
ngôn ngữ “văn” cực kỳ, ta những cung cong mềm mại cùng hai đầu móc sắc lẻm và
thả ra hàng lô hàng lốc ẩn dụ về móng ngựa với nụ cười, và ta phải tự hình dung
đấy là chữ C. Nó sau đấy phóng ngược về A và lộn nhào ra B theo một cách cũng
bóng gió và văn hoa không kém, để cho ta một loạt những mẩu bánh mì đủ kích cỡ
và kiểu dáng, xong cho ta tự loay hoay ráp ra một cái bánh mì hoàn chỉnh. Chỉ
khi ta đã hộc máu mồm và ráp lại một thứ na ná cái bánh mì rồi, Blindsight mới
bắt đầu đưa ra đáp án, củng cố lại những chỗ ta đã tự ráp và trét thêm pa tê với
thịt thà cá mú vào giữa để cho ra một cái bánh hoàn chỉnh.
Và đừng nghĩ Peter Watts chơi kiểu hoa lá cành
như vậy là vì ông anh không đủ khả năng chém khoa học như Andy Weir và Lưu Từ
Hân nhé. Thanh niên chỉ muốn để ta có cơ hội được đắm chìm trong sự ma mị pha lẫn
diệu kỳ của những thế giới mình vẽ ra, bất kể nó có là thế giới thực, thế giới
điện tử, thế giới ảo giác quái dị, hay thế giới tiềm thức, cũng như cho ta cơ hội
chủ động suy nghĩ và phỏng đoán về cơ cấu vận hành của chúng nó trước đã thôi.
Một khi đến những đoạn xổ khoa học nghiêm chỉnh, Watts chứng minh cực rõ cái bằng
tiến sĩ sinh vật học và hơn một thập kỷ kinh nghiệm cả trong giảng dạy lẫn
nghiên cứu của mình không phải chỉ để làm màu. Những yếu tố khoa học nền và
công nghệ được trình bày hết sức lôgic, quy củ, chân thực, các giả thuyết đưa
ra nghe rất có cơ sở và không bẻ vào đâu được. Thậm chí ở cuối truyện, ông anh
còn có nguyên một phần mở rộng bàn thêm, nói rất sâu về các thuyết và các yếu tố
khoa học thực tiễn mình sử dụng để xây dựng ra Blindsight, kèm trích dẫn một lô
một lốc tài liệu theo đúng chuẩn Harvard (hoặc Chicago, quên sạch cái nào là
cái nào rồi 🐧 ) để tiếp
tục tìm hiểu thêm nếu có nhu cầu.
Đặc biệt ở chỗ là dù không cợt nhả hô hố như
trong truyện của Andy Weir, Watts vẫn làm mọi phần công nghệ khô cứng chảy trôi
cực kỳ mượt mà, và rất hiếm khi tạo thành các tảng Infodump khó nuốt như kiểu của
Lưu Từ Hân. Mọi thứ diễn ra rất tự nhiên, và hay ở chỗ mấy phần khoa học nặng
đó nối liền khít vào với những đoạn mô tả hoa hòe hoa sói đến mức có khi còn chẳng
lạc quẻ nếu thả vào một tác phẩm Fantasy ở đằng trước. Nếu bốc một câu từ đoạn
khoa học và một câu từ đoạn hoa mỹ ra đặt cạnh nhau, mọi người sẽ khó lòng tin
nổi hai thằng này lại đến từ cùng một quyển truyện, nhưng nếu đọc theo đúng
trình tự của tác phẩm, mọi người sẽ chẳng hề để ý thấy một đoạn chuyển mạch nào
giữa chúng nó hết, bởi vì mọi thứ được bôi trát khéo quá.
Thêm một cái nữa là tác động của các thứ khoa
học công nghệ này cũng được đầu tư mô tả rất mạnh. Gần như không mặt nào của xã
hội loài người chưa bị thay đổi cả, và chúng hiện lên chi li và sống động vô
cùng. Ta có việc công nghệ trở nên tân tiến đến mức con người không ngừng phải
đối mặt với việc để mất công việc vào tay rôbốt, và hoặc phải liều chết thay đổi
bản thân theo những cách chúng ta ngày nay sẽ thấy sởn gai ốc để bắt kịp, hoặc
dần trở thành một dạng ký sinh của xã hội; công nghệ thực tế ảo cũng đã dần trở
nên tuyệt vời đến mức ngày một đông người chọn kiếp sống như chết, trốn vào thế
giới ảo nơi mình kiểm soát tất cả thay vì đối mặt với thực tế; việc khai thác
được nguồn tài nguyên dồi dào ở các tiểu hành tinh cũng biến xã hội thành một dạng
thế giới hậu tư bản, và làm con người trở nên ì trệ, không còn có động lực để
phát triển tiếp nữa;… Hàng bao khía cạnh cứ thế được xoáy vào, và tổng hợp lại
tạo thành một thế giới cực tréo ngoe, bảo là tốt đẹp thì rất ngượng mồm, nhưng
kêu là xấu thì cũng ngứa đít chẳng kém. Khi kết hợp tất cả những điều này với
các ý tưởng triết lý đã nhắc đến ở phần cốt, thế giới của Blindsight tạo ra một
sức quyến rũ ngọt ngào đến bệnh hoạn, đã sa chân vào là chẳng còn muốn rời đi nữa.
========
NHÂN VẬT
========
Dàn nhân vật của Blindsight không đến mức phẳng
lét đâu, nhưng họ không thực sự được đầu tư lắm. Chỉ có nhân vật dẫn truyện,
Siri Keeton, là có quá khứ các kiểu được đào sâu mô tả thôi, vì thanh niên là
người dẫn truyện mà. Phần đấy làm nhìn chung cũng khá ổn, và mọi người có thể
thấy Keeton hiện lên dưới dạng một con người rất phức tạp và đa chiều. Nếu đây
mà là một cuốn truyện khác, Keeton sẽ là một điểm nhấn rất hấp dẫn.
Nhưng khốn nạn cho thanh niên, đây là
Blindsight.
Cái hút của Blindsight là phần các ý tưởng với
thế giới của nó, cũng như cái trải nghiệm ma quái mà nó mang lại. Chính thế nên
đến những đoạn xây dựng nhân vật, dù ý thức được rằng Watts viết khá ổn, mình vẫn
cực kỳ sốt ruột muốn nó phóng qua thật nhanh để quay lại với mấy cái triết lý
và khoa học. Nhưng Watts xem chừng biết rất rõ điểm hút của truyện nằm ở đâu,
thế nên ông anh rất khôn khéo luôn lồng ngược những khía cạnh mới của thế giới
vào trong các đoạn xây dựng nhân vật này, từ đấy níu chân người đọc muốn tìm hiểu
thêm về cơ cấu cái xã hội của Blindsight.
Cái hướng xây dựng nhân vật lồng thế giới đấy
cũng được áp dụng với các nhân vật khác trong tác phẩm nữa, và chính thế nên dù
không thể bảo rằng họ là các nhân vật thú vị theo nghĩa truyền thống được, đây
vẫn là những con người để lại các ấn tượng rất khó phai. Hấp dẫn với mình nhất
là Jukka Sarasti, cái con ma cà rồng lãnh đạo cả đội. Sự hiện diện của Sarasti
luôn đi kèm những câu hỏi triết lý về quá trình tiến hóa rất thú vị, đồng thời
còn có những diễn giải khá lôgic về nguồn gốc các huyền thoại loài người đặt ra
cho chủng tộc của nó nảy sinh, chưa kể về sau còn trói ngược mấy thứ đấy vào với
cái theme chính của tác phẩm và đưa ra một pha bẻ lái rất chất lượng nữa.
Đặc biệt, dẫu rằng giải thích tất tần tật mọi
thứ ra theo một kiểu quy củ, Watts vẫn thể hiện một cách cực xuất sắc là nỗi
kinh hoàng mà cái con ma cà rồng này mang lại. Không bao giờ con Sarasti này
làm trò gì mang tính thô bạo, mà nó chỉ có ngồi một chỗ để chỉ tay năm ngón,
nhưng từng câu từng chữ dính dáng đến nó đều rùng hết cả mình mẩy. Chỉ có đúng
một lần trong truyện Sarasti động tay động chân, chứ còn đâu chủ yếu toàn thể hiện
chất thú săn mồi qua cái kiểu thông minh bí hiểm, chẳng khác nào một con
Velociraptor mang hình người cả. Con này dù không được toàn năng như Dracula,
nhưng chắc đến Dracula cũng phải kiểm tra xem có Sarasti trốn dưới gầm quan tài
không rồi mới dám chui vào đấy ngủ.
========
TỔNG KẾT
========
Blindsight là một cuốn truyện rất ấn tượng,
nhưng đồng thời cũng rất dễ gây ngứa thịt. Nếu muốn tìm kiếm sự rạch ròi, muốn
một cái kết thỏa mãn và gọn ghẽ, tốt nhất hãy tránh xa quyển này ra. Tuy nhiên,
nếu muốn tìm đến với một tuyển tập các ý tưởng hấp dẫn, muốn đắm chìm trong cảm
giác lạc lõng và hoang mang, đừng ngần ngại tìm đến với Blindsight nhé.
Chỉ cần nhớ kỹ câu này trước khi dấn bước vào
thế giới của nó: “Abandon all hope, ye who enter here.”
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓