🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌕🌖🌑
8.75/10
TL;DR
Boyhood nhưng mang đậm theme tôn giáo, và lấy
bối cảnh hành tinh lạ.
GIỚI THIỆU CHUNG
Oceanic là một tiểu thuyết Sci Fi tâm lý ngắn
của nhà văn Úc kiêm toán học gia nghiệp dư Greg Egan. Truyện lần đầu xuất bản
trên tạp chí Asimov's Science Fiction, số ra tháng 8/1998, và đã được đón nhận
rất nồng nhiệt. Trong liền những năm sau đấy, truyện đoạt được một loạt giải
thưởng SFF cao quý, bao gồm Giải Hugo (1999), Giải Locus (1999), Giải Seiun
(2001),… Oceanic được ám chỉ là nằm trong một vũ trụ có tên Amalgam-Aloof, bao
gồm một số tác phẩm khác của Greg Egan, nhưng vì sự liên quan giữa quyển này với
cái vũ trụ ấy siêu nhỏ, đây vẫn có thể được coi như một cuốn tiểu thuyết độc lập.
Truyện hiện đang được tác giả đăng tải miễn phí trên website cá nhân, anh em có
thể đọc ở đây: https://www.gregegan.net/OCEANIC/Complete/Oceanic.html
Về phần nội dung thì Oceanic lấy bối cảnh là một
thế giới tương lai, trên một hành tinh với cơ man nào là đại dương, được người
dân ở đó đặt tên là Covenant. Có một số bằng chứng nhất định cho thấy nhóm dân
sống trên hành tinh này không phải là dân bản địa của Covenant, nhưng không ai
thực sự xác định nổi gốc gác của chủng tộc mình cũng như lý do mình nay lại tồn
tại ở đây là thế nào cả. Dần dần, từ những thông tin vụn vặt mình nắm giữ, dân
Covenant đã hình thành một hệ thống tôn giáo chủ đạo. Họ tin rằng trước kia, từng
có một chủng tộc Thiên Thần nào đấy, những tạo vật gốc cư ngụ ở một chốn có tên
là Trái Đất. Nhưng rồi một ngày nọ, các Thiên Thần đã đánh cắp sự bất tử từ Đức
Chúa Trời, trút bỏ xác thịt và trở thành những thực thể phi vật chất. Hành động
ấy đã khiến Chúa nổi giận, và Beatrice, con gái của Người, đã phải thuyết phục
các Thiên Thần rời Thành phố Phi vật chất, nơi họ bấy giờ đang cư ngụ, và lên
thuyền đến Covenant để sống như một người trần và sám hối về hành vi của mình.
Dân Covenant chính là hậu duệ của những Thiên Thần sa ngã ấy.
Sống trong xã hội ấy là Martin, một đứa con miền
biển của Covenant. Martin vốn chỉ là một cậu bé bình thường, có một chút tâm
linh nhưng không đến mức quá mộ đạo. Nhưng rồi một ngày nọ, Martin có một trải
nghiệm tôn giáo hết sức sâu đậm, để lại một dấu ấn định hình toàn bộ cuộc sống
của cậu sau này. Trong quá trình trưởng thành, thế giới quan mới ấy của Martin
liên tục bị thách thức, nhưng thanh niên vẫn một lòng trung thành với đức tin của
mình. Nhưng rồi mọi thứ đều thay đổi khi nghiên cứu của Martin dẫn dắt ông anh
đến với một phát hiện chấn động, tái định nghĩa mọi niềm tin của thanh niên, và
làm một trong những trụ cột lớn nhất trong đời anh ta trở nên lung lay nghiêm
trọng.
MẠCH TRUYỆN/VĂN PHONG
Xét theo một mặt, Oceanic sẽ là một câu chuyện
khá chán. Nó chứa cực ít phân đoạn mang tính hành động, gần như không có bóng
dáng cảnh đấm đá hay cháy nổ nào cả. Trong này chỉ có khoảng 2 chỗ là làm cảnh
xôi thịt tử tế, dãn ra đủ lâu và đẩy nhân vật vào tình thế đủ “nặng đô” về thể
xác để nhịp tim ta phải tăng mạnh. Ngoài đó ra thì những chỗ máu lửa hiếm hoi của
truyện sẽ không gì ghê gớm cả. Không có gì trong này cấu thành một mối đe dọa
quá lớn đến tính mạng nhân vật, không có một cuộc đua với thời gian, không có một
thế giới đang lâm nguy hay chuyện đao to búa lớn nào xảy ra hết. Đây là một câu
chuyện tâm lý thuần túy, xoáy mạnh vào hành trình trưởng thành của nhân vật, chứ
không phải một bộ phim do Michael Bơm đạo diễn. Nếu muốn tìm thứ gì thật giật
gân với mạch cốt phi ào ào như lũ cuốn, anh em hãy tránh thật xa quyển này ra.
Tuy nhiên, không phải vì thiếu vắng những yếu
tố giải trí mang tính mỳ ăn liền kiểu đấy mà truyện lại nhàm chán hay bình lặng.
Oceanic vẫn đầy rẫy giông tố, vẫn quay cuồng trong bão táp, chỉ có điều nó thể
hiện những thứ ấy thông qua một lớp vỏ hết sức dung dị. Xuyên suốt câu chuyện
là hàng loạt xung đột ở cấp độ rất nhỏ, chủ yếu là các drama với tầm ảnh hưởng
không quá một gia đình hay dăm ba người gì đấy, hoặc có khi chỉ thuần túy tồn tại
bên trong nội tâm của nhân vật chính. Ngay cả khi có một khám phá to tát xuất
hiện, truyện vẫn lèo lái nó về một xung đột vi mô, xoáy mạnh vào những giằng xé
nó gây ra cho một con người duy nhất. Nhưng bất chấp sự nhỏ nhoi bề ngoài, các
xung đột của nó vẫn tạo ra được những cao trào và bùng nổ rất ấn tượng, diễn ra
với một tốc độ được căn rất chuẩn, không dồn dập nhưng chẳng ề à. Điều này tạo
ra một sức lôi cuốn mãnh liệt cho mạch cốt, vừa có nét thanh nhẹ êm ái, vừa có
chất kịch tính căng thẳng, túc tắc kéo người đọc đi với một bàn tay níu hờ,
nhưng lại cực khó để dứt ra.
Đáng chú ý nhất là cái theme của câu chuyện. Lồng
vào một cách rõ rệt nhất trong truyện là chủ đề đức tin. Thông qua hành trình của
nhân vật chính, Oceanic khắc họa rất sắc bén và công bằng vai trò của tôn giáo
đối với của con người. Truyện thể hiện rất rõ mặt lợi của nó, chẳng hạn cho thấy
cách nó đóng vai một nguồn an ủi trong những thời khắc u tối cũng như cách nó
khiến cho cuộc đời trông có vẻ bớt vô nghĩa đi; song nó cũng không ngán ngại việc
chỉ ra những mặt trái của tôn giáo, chạy từ cách nó bóp méo thế giới quan và
kìm kẹp sự phát triển tự nhiên của mỗi cá nhân cho đến cách nó bị lợi dụng làm
công cụ thương mại. Nó không bỉ bôi quá mức mà cũng chẳng tâng bốc quá đà, chỉ
đơn thuần đưa ra một cái nhìn hai mặt về tôn giáo, và sau đó để ta tự rút ra kết
luận riêng.
Ngoài đó ra, truyện còn tích hợp kèm một số
theme triết lý khác. Ta có những cuộc bàn luận về giới tính và tính dục, những
chiêm nghiệm về nghĩa vụ gia đình và gắn kết cộng đồng, về thỏa hiệp giữa các
khác biệt văn hóa, về vai trò của khoa học đối với hình dung của ta về thế giới,…
Chúng nó đa phần đều là những nhánh phụ, tẽ ra từ cái theme về tôn giáo và đức
tin gốc, và không được đầu tư quá nhiều như cái theme chủ đạo (truyện ngắn cũn
thì đất đâu ra mà đào 🐧 ), nhưng
cũng góp phần tạo được chiều sâu cho tác phẩm.
Điểm duy nhất thực sự đáng chê trách ở cốt của
Oceanic có lẽ sẽ là cái kết của nó. Kết truyện giống với một dấu ba chấm hơn là
một dấu chấm, không đưa ra một đáp án rõ ràng nào cả. Một số câu hỏi sẽ bị bỏ lửng
lơ, trong khi một số thì chỉ được ám chỉ đến một mức nhất định, và ta bị bỏ mặc
cho tự mình hình dung nốt những điều đã diễn ra trong truyện sẽ đưa cái thế giới
cũng như nhân vật này đến đâu. Cá nhân mình thì khá ưng cách câu chuyện chốt lại,
bởi lẽ mình thấy ngay cả với cái sự lơ lửng của mình, hồi kết vẫn cung cấp đủ gạch
để ta tự hình dung được tương lai của mọi thứ. Bên cạnh đó, kiểu kết mở của nó
rất ăn khớp với không khí gốc mà truyện đã tạo dựng cũng như cái thông điệp
chung nó muốn truyền tải, đồng thời tạo ra một cái dư vị rất khó tả, khiến ta
không ngừng suy ngẫm về nó sau khi mọi thứ đã khép lại. Tuy nhiên, nếu anh em
nào kỳ vọng sẽ nhận được một cái kết gói ghém gọn ghẽ tất thảy các tình tiết và
xung đột mà truyện đã nêu ra từ đầu đến giờ, khả năng cao mọi người sẽ thấy thất
vọng.
Ý TƯỞNG/THẾ GIỚI
Đầu tiên là về phần khoa học nền của nó. Greg
Egan vốn khét tiếng đầu tư cho khoa học cực kỳ tởm, với các truyện của thanh
niên này toàn như kiểu sách giáo khoa vật lý vậy. Chính bởi thế, lúc vào đọc
cái truyện này, mình cứ ngỡ sẽ bắt gặp một phiên bản thu nhỏ của Schild’s
Ladder (anh em nào chưa biết về quyển đấy thì tham khảo review ở đây:
https://scifivietnam.blogspot.com/2022/06/review-schilds-ladder-cua-greg-egan.html). Nhưng
bất ngờ thay, đây lại là cái plot twist đầu tiên của truyện, bởi vì phần khoa học
của nó nhẹ kinh khủng.
Oceanic không hề bới sâu xuống phân tích chi
ly từng quy luật cai quản các hiện tượng và đồ dùng công nghệ trong tác phẩm.
Anh em sẽ phải đi hết già nửa truyện thì mới bắt đầu thấy có một tí khoa học
nghiêm chỉnh thò mặt ra, và kể cả phần đấy cũng không có gì quá nặng nề. Nếu
không vì câu chuyện thường xuyên nhắc đến các hành tinh với công nghệ cổ do các
“Thiên Thần” để lại, mọi người sẽ hoàn toàn có thể nghĩ đây là một tác phẩm
Fantasy. Hầu hết các tình tiết cái truyện này chế ra đều khá lôgic và tự nhiên,
thế nên việc nó không đi sâu xuống giải thích cũng không đến mức có vấn đề to lắm.
Thực tình mà nói, việc Greg Egan tiết chế phần nhồi thông tin khoa học còn là một
cái hay, bởi vì nó hạ rào cản xuống khá thấp, giúp truyện rất dễ tiếp cận.
Tuy nhiên, việc không có khoa học bổ trợ vẫn
gây trở ngại cho tác phẩm. Có một chỗ ông tác giả chém khá mạnh, liên quan đến
đặc điểm sinh học của người dân trên Covenant, và thử thách hơi mạnh khả năng
chấp nhận sự bịa đặt của người đọc. Tình tiết này không có tí khoa học nào làm
nền hết, kể cả khoa học chém, và cũng chẳng có lý do gì để nó tồn tại theo cái
dạng đấy cả. Chính vì thế, nghe nó khá là lạc quẻ, như thể được ông tác giả cho
vào thuần túy vì muốn làm câu chuyện thêm dị, đề phòng trường hợp thiên hạ tưởng
đây không phải là SFF, chứ không phải là một phần tự nhiên của cái thế giới
này. Nó không nghiêm trọng đến mức kéo tuột mọi người ra khỏi câu chuyện đâu,
nhưng dễ chừng sẽ vẫn khiến anh em thấy cấn.
Về phần bản thân cái hành tinh Covenant thì nó
không có gì đặc biệt lắm. Hành tinh chẳng được miêu tả gì nhiều, khiến nó hiện
lên khá nhạt nhòa. Hầu như tất cả mọi thứ về nó đều giống hệt Trái Đất, khác
chăng chỉ là cái tên với tỉ lệ đại dương/đất liền. Trên thực tế, nếu không đọc
giới thiệu từ trước, có khi lúc ban đầu anh em còn tưởng đây chính là Trái Đất,
có điều đã trải qua một trận đại hồng thủy hay tận thế khí hậu gì đó nữa kia.
Thứ duy nhất đáng nói về hành tinh này là một yếu tố nhất định liên quan đến đại
dương của nó. Cái này xuất hiện ở nửa cuối câu chuyện, và có lẽ là thứ được
khai thác sâu nhất về mặt khoa học trong truyện. Nó không thực sự giúp cải thiện
ấn tượng về Covenant đâu, nhưng nó vẫn giúp trói ngược hành tinh này vào với yếu
tố văn hóa của người dân bản địa một cách khá hấp dẫn, đồng thời làm thế giới của
truyện thêm chặt chẽ.
Tiện nhắc đến văn hóa bản địa, mảng này được
Greg Egan đầu tư tử tế hơn hành tinh tí. Vì như đã nói đấy, diện tích đại dương
của Covenant lớn gấp bội đất liền, thế nên dân tình ở đây hình thành một văn
hóa gắn liền với biển cả rất thú vị, ngấm vào phong tục tập quán và thậm chí cả
tôn giáo chính của họ nữa. Nó cũng có một sự đa dạng nhất định, với người dân sống
hẳn ngoài biển (gọi là Freelander) và dân sống trên đất liền (Firmlander) mang
trong đầu những tư tưởng và thế giới quan khác nhau, từ đấy tạo ra những tương
phản khá hay khi đôi bên đề cập đến nhau hay tương tác và tham gia các nghi lễ
của nhau.
Về phần cái tôn giáo thì nó cũng hao hao
Covenant. Cụ thể hơn, khi đọc về tôn giáo của Oceanic, anh em sẽ thấy nó có nhiều
điểm trùng khít với một tôn giáo có thật, ấy là Thiên Chúa Giáo, chỉ thay đổi
dăm ba cái tên và tích đi thôi. Cơ mà đỡ hơn Covenant, phần tôn giáo được tác
giả đầu tư khá kỹ càng, miêu tả những bàn luận và tranh cãi xung quanh nó, tập
tục của nó, các bất động nội bộ và sự phân nhánh của nó đủ cả. Chủ yếu mấy thứ
đấy đều được Greg Egan tái chế lại từ những sự kiện thật liên quan đến Thiên
Chúa Giáo, nhưng chúng vẫn được thêm mắm dặm muối vừa đủ để tạo cảm giác mới mẻ.
NHÂN VẬT
Về khoản nhân vật thì Oceanic gần như chẳng thể
chê được tí gì. Xuất sắc nhất trong này sẽ là Martin, nhân vật chính của chúng
ta. Vì truyện được kể qua ngôi thứ nhất, thế nên mọi tâm tư tình cảm của thanh
niên này, chạy từ lúc ông anh còn nhỏ cho đến khi đã trở thành một con người
trưởng thành, đều được khắc họa rất rõ nét. Ta sẽ được chứng kiến cách lòng mộ
đạo của Martin hình thành ra làm sao, càng lúc càng được củng cố như thế nào,
và trải qua những bước chuyển mình ra làm sao, và kéo theo những băn khoăn, dằn
vặt, mâu thuẫn nội tâm thú vị thế nào. Hấp dẫn nhất là Greg Egan đã để Martin
không ít lần điều chỉnh lại cách bản thân nhìn nhận đức tin và tôn giáo trong
quá trình lớn lên, cố gắng giữ cho nó ăn nhập với vốn sống cũng như vốn kiến thức
mình tích lũy được, chứ không chỉ đơn
thuần sụp đổ hoàn toàn ngay khi thế giới quan hiện tại gặp thách thức.
Do đây là truyện ngắn, thế nên ngoài Martin ra
thì chẳng có nhân vật nào được chăm chút ngang tầm cả. Nhưng dẫu không được chú
trọng, các nhân vật phụ vẫn được đầu tư ít nhiều, khiến cho họ vẫn trông như những
con người chính hiệu, với những quan tâm và đời sống riêng, chứ không chỉ là bù
nhìn đứng ra để lấp đầy sân khấu. Nổi trội nhất có một đồng chí xuất hiện ở
khúc giữa, tương tác khá nhiều với Martin, và nhờ đấy mà đã được gián tiếp xây
lên thành một nhân vật đầy ấn tượng. Mặc dù con người này trông rõ là ra đời chỉ
để giúp đưa đẩy Martin sang một giai đoạn khác trong đời, thanh niên vẫn thể hiện
một cá tính rất độc đáo, từ đấy để lại được một dấu ấn khá sâu đậm trong tâm
trí người đọc. Kể cũng hơi tiếc là thanh niên đó xong việc là tếch đi luôn, chứ
không tiếp tục đồng hành cùng Martin cho đến cuối tác phẩm.
TỔNG KẾT
Oceanic không phải là một tác phẩm hoàn hảo, và chắc chắn sẽ không hợp gu tất cả mọi người. Nếu anh em muốn một thứ gì kỳ vĩ và lớn lao, cả về quy mô câu chuyện lẫn các ý tưởng đem ra bàn thảo, Oceanic sẽ không phải câu chuyện mọi người nên tìm đến. Tuy nhiên, nếu muốn thứ gì đó, nhẹ nhàng mà vẫn có sức nặng, ảo diệu mà vẫn gần gũi, một mẩu đời thường giữa một thế giới phi thường, Oceanic sẽ là chốn dừng chân không tệ đâu.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓