Thường thì khi nhắc đến các tác phẩm lấy cảm hứng từ lịch sử trong mảng SFF, hầu hết mọi người sẽ nghĩ đến dòng Fantasy chứ ít ai nghĩ đến Sci Fi. Kể cũng dễ hiểu, bởi Sci Fi đặt nặng yếu tố khoa học, một "mặt hàng" gắn liền với sự hiện đại và đổi mới, đặc biệt lại thường xuyên bàn về các chuyển biến khoa học công nghệ trong tương lai chứ hiếm khi nhìn ngược lại quá khứ.
Nhưng điều đó không có nghĩa là Sci Fi hiếm các tác phẩm chịu ảnh hưởng nhiều từ lịch sử.
Bị ảnh hưởng rõ nhất sẽ là các tác phẩm trực tiếp lấy bối cảnh trong quá khứ, thông qua công nghệ du hành thời gian hoặc tạo dựng một tuyến thời gian lệch hẳn so với lịch sử cũ của chúng ta (gọi là dòng Lịch sử Thay thế). Bởi vì nó trực tiếp xảy ra trong quá khứ nên tác phẩm sẽ mang đậm hơi thở lịch sử. Ví dụ như ta có series game Assassins' Creed luôn thọc vào những mảng tối trong lịch sử nhân loại, hay như The Calculating Stars của Mary Robinette Kowal với bối cảnh chiến tranh lạnh và cuộc đua vũ trụ năm 50s, có điều thay đổi chi tiết con người bây giờ phải đối mặt với thảm họa diệt vong.
Còn một kiểu tác phẩm nữa không nói toạc móng heo ra như trên, nhưng khi đọc ta vẫn thấy rất rõ sức ảnh hưởng của lịch sử đối với mạch truyện. Truyện sẽ xây dựng một cuộc xung đột hay một tiến trình phát triển nào đó ở một tuyến thời gian nghe có vẻ hiện đại hoặc thậm chí ở tương lai xa tít mù tắp nào đó, nhưng lại cực kỳ tương đồng với một giai đoạn phát triển cụ thể của nhân loại. Một trong những cuốn nổi nhất và thể hiện rõ nhất điều này là Children of Time của Adrian Tchaikovsky, kể về hành trình phát triển của một chủng nhện ngoài hành tinh, với các bước phát triển giống đến giật mình thời đại đồ đồng, đồ đá, đồ sắt, Phục Hưng,... với các cuộc chiến giống như cuộc viễn chinh của Alexadra Đại Đế, Thành Cát Tư Hãn, những cuộc tranh giành quyền lực như Tam Quốc,... với các phong trào đòi xã hội đòi quyền tự do, bình đẳng của thập niên 50s, 60s,... Thêm một cuốn nữa là
World War Z của Max Brooks, đọc chẳng khác nào hồi ký chiến tranh của một cuộc đại chiến từng xảy ra thật trong lịch sử, và thậm chí còn được chính tác giả tự nhận là mình lấy cảm hứng từ một cuốn hồi ký Thế Chiến II.
Không chỉ ở phần nội dung, ngay cả yếu tố hình ảnh của Sci Fi đôi khi cũng lấy cảm hứng từ lịch sử. Các dòng "punk" của chúng ta chính là ví dụ rất rõ nét, với hình ảnh trong Cyberpunk chịu nhiều ảnh hưởng từ mô típ đèn neon chói lóa của thập niên 80s, Steampunk lấy cảm hứng từ giai đoạn đầu thế kỷ 20,... Nhìn vào bộ phim hoạt hình Treasure Planet và cái game Cyberpunk 2077 sắp ra mắt là ta sẽ thấy ngay cái nét cổ của chúng nó đập vào mắt.
Trong bài phát biểu nổi tiếng năm 1948 của mình trước Quốc hội, Thủ tướng Winston Churchill đã có nói rằng "Những ai không học được gì từ lịch sử chắc chắn sẽ khiến nó lặp lại." Riêng trong mảng Sci Fi thì có lẽ càng học nhiều về lịch sử, các tác giả sẽ càng có động lực để khiến tái nó tái diễn 🐧.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓