Hôm qua mình có nhắc đến khái niệm Anti-Hero trong Tragic Villain, thế nên hôm nay muốn tiện thể bàn luôn về hai mô típ nhân vật cực kỳ thú vị nhưng cũng hết sức mập mờ: Anti-Hero và Anti-Villain.
Đầu tiên ta cần hiểu về khái niệm Hero và Villain và vai trò của họ trong phạm vi một câu chuyện. Hero được dịch là "Người Anh Hùng", Villain được dịch là "Kẻ Đại Ác". Vấn đề với cách cắt nghĩa này là nga
y từ đầu nó đã tạo ra một định kiến Hero là "tốt”, và Villain là "xấu". Đây là một cách giải thích đơn giản quá đà, chưa thực sự đánh đúng vào bản chất của hai khái niệm ấy.
Xét thật chuẩn, Hero và Villain là cách gọi "dân dã" của Protagonist (Nhân Vật Chính Diện) và Antagonist (Nhân Vật Phản Diện). Bởi vậy, họ cần được nhìn nhận dưới dạng hai "đại biểu". Hero là nhân vật chính thứ nhất, đại diện cho một góc nhìn nhất định đối với đề tài trọng tâm của tác phẩm. Villain là nhân vật chính thứ hai, đại diện cho góc nhìn ngược lại. Hero và Villain sau đó sẽ tìm cách trở thành người chiến thắng trong cuộc "tranh luận" giữa hai góc nhìn đó thông qua xung đột, từ đó thuyết phục người đọc về sự chính đáng của góc nhìn của mình. Lý do duy nhất Hero là Người Anh Hùng là vì góc nhìn của Hero là góc nhìn mà tác giả muốn 'lùa" người đọc vào, không hơn không kém. Do người đọc đã về hẳn một "phe", phe còn lại, tức Villain, mặc nhiên trở thành phe "địch", bất kể bản chất của Villain cũng như góc nhìn nhân vật ấy đại diện có là gì.
Chính vì Hero là phe mà người đọc "cần" ủng hộ, tác giả sẽ sử dụng mọi thủ đoạn có thể để người đọc chọn phe "đúng". Bởi vậy mà trong cách kể chuyện truyền thống, Hero luôn là những tấm gương sáng ngời, tài cao đức trọng, một bậc đại trượng phu,... tóm lại là sở hữu tất cả những gì tốt đẹp trên đời để thiên hạ hâm mộ, và ngay cả nếu có tật xấu gì thì cũng sẽ bị các phẩm chất kia lấn át hết hoặc được thể hiện theo một chiều hướng tích cực ("Điểm yếu của em là quá đam mê với công việc" 🐧 ). Ngược lại, Villain sẽ bị tổng sỉ vả trên mọi mặt trận, từ ngoại hình, tính cách cho đến cả dòng dõi, và ngay cả những điểm tốt cũng bị bôi tro trát trấu lên, đảm bảo nó không thể nổi bật được. Và như các cụ đã nói, g̶á̶i̶ ̶x̶i̶n̶h̶ ̶a̶u̶t̶o̶ ̶đ̶ú̶n̶g̶ yêu ai yêu cả đường đi, ghét ai ghét cả tông chi họ hàng. Bằng cách lột tả hai nhân vật như vậy, tác giả có thể nói là đã dùng Ad Hominem (công kích cá nhân) để khiến độc giả ngả về hướng mình muốn. Đến cả đề tài bàn luận cũng được đơn giản hóa thành trắng và đen để công việc "lùa gà" diễn ra dàng hơn.
Từ trên nền tảng ấy, Anti-Hero và Anti-Villain xuất hiện.
Anti-Hero là chính diện, nhưng không hẳn. Anti-Villain là phản diện, nhưng không hẳn. Họ là Hero và Villain khi Ad Hominem không còn tồn tại nữa. Hero có thể mang những phẩm chất vốn trước kia là của Villain, và các phẩm chất ấy sẽ được đặc tả ở cấp độ ngang ngửa với những phẩm chất truyền thống khác, hoặc thậm chí lấn át cả chúng. Villain cũng tương tự, chỉ có điều theo chiều ngược lại. Bản thân câu chuyện cũng sẽ biến đổi để giúp làm bật chất Anti-Truyền thống của các nhân vật, để cho chủ điểm bàn luận trở nên nhòe nhòe màu xám hơn là trắng đen rạch ròi, và độc giả có thể tự do ngả về bất kỳ bên nào mà không sợ bị ai léo nhéo quẳng câu HOW DARE YOU!? vào mặt 🐧.
Có vô vàn cách và cấp độ để khắc họa Anti-Hero và Anti-Villain. Anti-Hero có thể là một Hero truyền thống, nhưng với một vài tính xấu nổi trội, chẳng hạn Nôbita trong Đôrêmon bị lười với ngu, nhưng về cơ bản vẫn là một Hero tử tế, tốt bụng. Thế rồi có những Anti-Hero vẫn làm việc tốt, vẫn tuân thủ nguyên tắc mà một Hero luôn làm theo, nhưng có cái nhìn rất bi quan về cuộc đời cũng như bản chất Hero của mình, với Roy Mustang trong Fullmetal Alchemist, đã mất niềm tin vào tương lai đất nước nhưng vẫn làm đúng bổn phận một sĩ quan quân đội, là một ví dụ. Sau đó thì có những Anti-Hero với tư tưởng thì là của Jesus nhưng hành động thì là của ISIS, không từ bất kỳ thủ đoạn nào miễn là đạt được mục tiêu cao đẹp của mình, điển hình là một thanh niên mồ côi, chuyên biển thủ tiền chơi cosplay và hành hung người tâm thần. Thế rồi có những Anti-Hero gần như chẳng còn một tí chất Hero nào, hành động theo kiểu đậm chất Villain và chỉ vì tình cờ mà mới đứng về phe "đúng", chẳng hạn như Joel trong The Last Of Us vì lỡ hứa với bạn nên mới hộ tống cô con gái hờ đi phượt, và thậm chí đến cuối cùng còn có thể nói là vứt cả đại nghĩa đi để làm một việc chuẩn Villain...
Anti-Villain cũng tương tự. Có những Anti-Villain về mục đích thì rất xấu xa, nhưng lại ăn nói lịch thiệp, đập try ngời ngời, thậm chí còn có những phẩm chất cao thượng vô cùng, chẳng hạn T̶o̶d̶d̶ ̶H̶o̶w̶a̶r̶d̶ Artemis Fowl trong series truyện cùng tên, đặc biệt ở mấy tập đầu khi thanh niên này chưa dần chuyển dịch sang Anti-Hero. Thế rồi có những Anti-Villain về cơ bản là Tragic Villain, hoàn toàn không muốn bị làm Villain và thậm chí còn tìm cách chống lại số mệnh của mình, nhưng cuối cùng vẫn bị dí vào chân tường, với ví dụ kinh điển nhất là Mr. Freeze trong series hoạt hình Batman: The Animated Series như đã nói hôm trước. Cũng có cả các Anti-Villain kiểu "công sở", chỉ làm đúng những gì mình được giao phó, và thậm chí có khi ngay cả những gì được giao làm cũng chẳng có gì đáng chê trách nếu lật ngược điểm nhìn lại, chẳng hạn Jaime Lannister trong giai đoạn đầu của Game of Thrones chỉ đơn thuần bảo vệ quyền lợi của gia tộc mình và diệt trừ phản loạn như mọi gia tộc khác. Rồi thì có cả những Anti-Villain gần như là Anti-Hero, có lý tưởng tốt nhưng lại hành động rất cực đoan, mỗi tội xấu số bị tác giả đẩy vào phe "sai", chẳng hạn như Mustapha Mond trong Brave New World, sử dụng vui thú khoái lạc cũng như nhiều chiêu trò ghê rợn khác để đảm bảo thế giới trở thành một thiên đường...
Vì bản chất lai tạp của mình, Anti-Hero và Anti-Villain rất dễ chuyển dịch vai trò cho nhau, giúp cho một tác phẩm có những Anti-Hero và Anti-Villain được xây dựng xuất sắc trở nên có chiều sâu hơn hẳn, khiến đề tài bàn luận cũng vì thế mà thú vị gấp bội. Chính thế mà thời buổi ngày nay, Hero và Villain truyền thống đang dần nhường chỗ hẳn cho Anti-Hero và Anti-Villain.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓