Trong bài review về cuốn All Against All hôm qua, mình có đả động đến việc bro tác giả làm set up cho các plot twist rất lộ liễu. Đó thực chất là các làm hơi vụng về của một mô típ kể chuyện rất hay: Chekhov's Gun.
Chekhov's Gun, tức khẩu súng của Chekhov, xuất phát từ một triết lý viết truyện của người được coi là tác giả truyện ngắn vĩ đại nhất thế giới: Anton Chekhov. Bởi vì truyện của Chekhov không cho phép ông viết tràng giang đại hải, ông buộc phải đảm bảo mọi từ, mọi dấu chấm phẩy trong câu chuyện của mình đều phải mang một ý nghĩa quan trọng. Ông từng mô tả triết lý viết văn của mình thông qua ví dụ đầy sinh động này:
"Nếu trong chương đầu tiên, anh bảo rằng có một khẩu súng treo trên tường, thì trong chương thứ hai hoặc thứ ba, nó nhất định phải được bắn. Nếu mãi không bắn thì nó không có quyền được treo ở đấy."
Ví dụ này về sau trở thành thuật ngữ riêng, ấy chính là Chekhov's Gun, áp dụng cho mọi tác phẩm, bất kể dài ngắn, và có thể được diễn giải theo hai nghĩa với hai cấp độ khác nhau. Một là hiểu nó theo nghĩa vĩ mô, dưới dạng một triết lý đối với toàn bộ câu chuyện, yêu cầu chỉ nên nhồi vào tác phẩm những yếu tố thực sự cần thiết, còn mọi thứ râu ria khác đều nên vứt đi hết. Hai là hiểu nó theo nghĩa vi mô, dưới dạng các tiểu tiết vặt cụ thể trong câu chuyện, mới nghe thì tưởng không quan trọng, nhưng về sau lại đóng vai trò rất lớn trong câu chuyện.
Anh em gần như sẽ không thể nào tìm ra một tác phẩm, bất kể thuộc loại hình media nào, mà lại không có Chekhov's Gun, hoặc vi mô hoặc vĩ mô. Trong SFF thì khỏi nói rồi, bởi vì bên cạnh những thứ mà các tác phẩm khác đều có, chúng nó còn được phép chơi đùa với phép thuật và khoa học, thế nên đẻ ra được lắm loại Chekhov's Gun thú vị lắm.
Vì bản vĩ mô sẽ ôm trọn cả tác phẩm, muốn lôi ra làm ví dụ thì quá bằng phải phân tích lại từ đầu cả tác phẩm và chứng minh chẳng yếu tố nào bị thừa thãi trong đó, thế nên mình sẽ tạm bỏ qua nó, và chỉ lấy ví dụ về mấy khẩu Chekhov's Gun bản vi mô thôi cho đỡ dông dài.
Trong Fantasy thì ví dụ khổng lồ nhất sẽ là chiếc nhẫn của Sauron trong Chúa Nhẫn. Cụ thể thì trong The Hobbit, nó chỉ là một cái nhẫn random mà Bilbo tìm được, nhưng sang đến Lord of the Rings thì nó lại trở thành thứ quyết định vận mệnh của cả Trung Địa. Ví dụ này thật ra hơi đặc biệt, vì ban đầu Tolkien không định để cái nhẫn trong Hobbit là gì quan trọng lắm, nhưng sau khi bắt tay vào viết Chúa Nhẫn thì lại biến nó thành Chekhov's Gun. Fate/Stay Night thì có cái vòng cổ của Rin Tohsaka, ban đầu tưởng là chỉ giúp Rin chữa lành vết thương cho Shirou, nhưng hóa ra lại là thứ giúp đồng chí này triệu hồi được Servant dù không có cổ vật nào cả, đồng thời cũng là manh mối để xác định danh tính của một trong những Servant OP nhất series.
Trong Sci Fi thì hẳn chưa ai quên bộ phim Back to the Future, với việc ngay từ đầu phim, ta được biết cái đồng hồ ở trường bị sét đánh. Ban đầu thì ta chỉ nghĩ nó là một trò đùa, và phim cũng chẳng đả động gì đến nó nữa. Nhưng rồi khi Marty bị kẹt ở quá khứ và không biết đào đâu ra đủ năng lượng chạy máy thời gian, tự nhiên Marty nhớ ra vụ cái đồng hồ, và anh em biết sét chứa bao nhiêu điện rồi đấy. Sáu Đợt Thức Tỉnh cũng có một cái Chekhov's Gun được giới thiệu rất sớm, đó là một cái máy in 3D mang tên Cu Tị. Nó từ đầu đến cuối (đúng hơn là gần cuối) chỉ toàn được đem ra dùng làm trò đùa, nhưng cuối cùng thì lại trở thành mắt xích quan trọng nhất giúp giải quyết toàn bộ nút thắt của câu chuyện.
Có một thằng khác cũng cực kỳ giống với Chekhov's Gun, ấy là Foreshadow. Foreshadow cũng liên quan đến một thứ vặt vãnh ban đầu về sau trở thành có ý nghĩa hơn, nhưng nó khác với Chekhov's Gun ở một số điểm nho nhỏ.
Trên phương diện vĩ mô, Foreshadow không bắt tác phẩm phải loại bỏ những thứ thừa thãi như Chekhov's Gun, mà bảo là nên rải manh mối về một tình tiết nào đó trong câu chuyện từ sớm. Manh mối được rải có thể là một thứ dính dáng một cách lôgic đến tình tiết kia (chẳng hạn lực bắt tay rất khỏe ngầm báo hiệu nhân vật sở hữu cánh tay máy); hoặc chỉ là một thứ ất ơ nào đó xét về mặt lôgic thì chẳng thực sự dính dáng đến tình tiết ấy, nhưng vẫn phần nào thể hiện bản chất tính tiết một cách chuẩn đến lạ (ví dụ như một nhân vật tên là Judas về sau lộ mặt phản team).
Ở cấp vi mô, Chekhov's Gun sẽ cần phải là một vật/người/sự kiện/kỹ năng hiện hữu, và về sau bản thân cái vật ấy làm gì đó, còn Foreshadow thì có khi chỉ là một lời bóng gió của nhân vật nào đó, hay thậm chí chỉ đơn giản là cách bóng tối hắt xuống mặt sàn khi một ai được nhắc đến. Về sau, bản thân cái bóng hay cái lời Foreshadow kia chẳng giúp thúc đẩy cốt truyện đi đến đâu, chẳng giúp giải quyết hay làm bất kỳ cái gì có ý nghĩa cả. Mục đích nó tồn tại chỉ đơn thuần để về sau, nếu có thưởng thức lại từ đầu tác phẩm, chúng ta sẽ phải ồ lên rằng đã có lời dự báo từ trước rồi.
Ví dụ như trong series Animorphs, Macro có một lần cợt nhả là cả team rồi sẽ được Letterman phỏng vấn, và đoán xem sau khi cuộc chiến kết thúc, chuyện gì xảy ra? Một ví dụ khác về Foreshadow sẽ là cái tên của Tiến sĩ Mann trong Interstellar. Từ "mann" trong tiếng Đức là "con người", và Tiến sĩ Mann khi gặp chuyện trong chuyến hành trình của mình đã hành xử theo một cách rất con người: sinh tồn trước đã, còn lại tính sau.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓