Như anh em hẳn cũng đã biết, bộ phim Joker sắp sửa được trình chiếu tới đây đang gần như xẻ đôi dư luận. Phim trở thành mồi lửa châm lên những cuộc tranh cãi xung quanh cực kỳ nhiều đề tài xã hội, bao gồm bệnh tâm thần, cổ súy bạo lực, tự do nghệ thuật,... bất chấp thậm chí còn chưa công chiếu (không tính lần ở Liên hoan phim quốc tế Venice). Cho dù rốt cuộc ai đúng ai sai thế nào thì không rõ, nhưng ít nhất Joker cũng đã làm được một việc tích cực: biến mô típ Tragic Villain trở thành một đề tài nóng.
Tragic Villain, hay như gần gũi hơn thì có thể gọi là mô típ Chí Phèo, dùng để chỉ các nhân vật phản diện được xây dựng dưới góc nhìn cảm thông. Một nhân vật sẽ chỉ có thể gọi là Chí Phèo khi đã đáp ứng đủ hai điều kiện: Một là hành động phải ác hẳn. Hai là phải bị xô đẩy trở thành kẻ ác.
Sở dĩ cần phải có điều kiện đầu tiên là bởi Chí Phèo rất dễ bị nhầm với Anti-Hero, những người làm việc thiện theo một cách "ác ôn", ví dụ như Guts trong Berserk, Snape trong Harry Potter, Batman trong... Batman 🐧. Hành động của Chí Phèo phải ác thật sự, gần như nằm ngoài mọi khả năng bao biện. Ngay cả nếu gây tội nhằm phục vụ một mục tiêu nào đó thì mục tiêu ấy thường cũng sẽ phải hết sức ích kỷ, chứ không phải để phục vụ lý tưởng tốt đẹp nào cả.
Tiêu chí thứ hai là phải bị yếu tố bên ngoài xô đẩy vào con đường ác độc. Nhân vật có thể sẽ vẫn có một lựa chọn đối với số phận của mình, nhưng lựa chọn đó sẽ cần phải gần như không tồn tại, bởi vì nó sẽ dẫn đến hậu quả cực kỳ khủng khiếp (chẳng hạn lăn ra chết). Quan trọng nhất, sau khi đã lần đầu gây ra hành vi ác độc vì bị dồn đến chân tường, nhân vật phải tiếp tục mắc tội, hoặc kéo dài hành vi tội lỗi của mình (ít nhất trong một thời gian đủ dài trong phạm vi tác phẩm). Nếu chỉ làm một lần rồi thôi thì chẳng nói làm gì.
Khả năng đồng cảm là một trong những yếu tố có thể tác động rất mạnh đến đại đa số người, do nó cũng là một cơ chế sinh tồn quan trọng, giúp con người dễ xích lại gần nhau và hình thành cộng đồng, đùm bọc nhau trước nguy hiểm hơn. Chính thế nên việc trông thấy một con người khác bị vùi dập đến thê thảm, và cuối cùng đâm đầu vào ngõ cụt sẽ gây được ấn tượng cực kỳ mạnh đối với người thưởng thức tác phẩm. Bên cạnh đó, việc lật ngược quan điểm truyền thống về phải trái đúng sai cũng tạo ra một nét mới mẻ rất thú vị. Bởi vậy, các nhân vật xây dựng theo mô típ Chí Phèo như thế này lắm khi thậm chí còn vượt mặt tất cả mọi nhân vật của phe thiện khác để trở thành "gương mặt vàng" của tác phẩm, bất kể nếu Chí Phèo đó chỉ đóng vai một nhân vật phụ.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓