Như anh em biết rồi đấy, hôm qua, mình có đưa tin về một thanh niên tên Demetrious Polychron, nay đang tìm cách kiện cả Tolkien lẫn Amazon tội vi phạm bản quyền một cuốn fan fic Lord of the Rings do đồng chí ấy viết. Mới đầu, mình chỉ thấy cái tin đó có vẻ hết sức lố bịch, và nghĩ rằng Polychron ngáo đá hơi nặng. Cơ mà bữa nay, sau khi vô tình bắt gặp một thớt trên Reddit bàn về chính cái tin đó, mình mới bắt đầu nhận ra câu chuyện không đơn giản như vậy.
Như anh em đã biết rồi đấy, fan fic là chém truyện dựa trên các tác phẩm nghệ thuật do người khác sáng tác. Nói thế tức là người viết fan fic mặc nhiên vi phạm bản quyền đối với tác phẩm gốc, và trừ phi được tác giả gốc cho phép, người viết sẽ không thể đem cái fan fic đó đi kinh doanh kiếm lời.
Tuy nhiên, nói vậy không phải là tác giả fan fic hoàn toàn không có tí quyền hành gì đối với cái truyện mình đã viết ra, và tác giả truyện gốc cũng không thể bám vào việc fan fic được viết dựa trên truyện của mình mà muốn làm gì với nó cũng làm được. Fan fic, dù có dựa trên tác phẩm gốc bao nhiêu, cũng sẽ chứa đựng một số yếu tố mới, không ít thì nhiều. Những yếu tố đó có thể là nhân vật, là cốt truyện, là thông tin nền tảng để bổ trợ cho thế giới, hay chỉ đơn thuần là những cách diễn giải hoặc nhìn nhận mới về mối quan hệ giữa những nhóm nhân vật hoặc sự kiện từng diễn ra trong truyện. Bất kể có là gì, đây cũng là thành phẩm trí tuệ riêng của tác giả fan fic, và nó thuộc quyền sở hữu trí tuệ của tác giả fan fic, chứ không nằm trong tay tác giả truyện gốc. Nếu tác giả truyện gốc mà thó bất cứ thứ gì từ một tác phẩm fan fic, chính họ cũng sẽ vi phạm bản quyền, và khi ấy, tác giả fan fic có thể kiện ngược tác giả gốc.
Cái sự nhùng nhằng về bản quyền này đẻ ra hàng lô vấn đề. Chỉ cần một tác giả fan fic phát hiện ra một sự tương đồng giữa truyện của mình với những tác phẩm sau này mà tác giả gốc viết, đồng thời có thể chứng minh được rằng tác giả gốc từng đọc hoặc tối thiểu là biết đến sự tồn tại của cái fan fic của mình, là người ta sẽ có nền móng để đâm đơn kiện. Như trong một bình luận mình chụp lại ở bên dưới, đã có lần một nhà văn Sci Fi thuộc hàng máu mặt phải vứt nguyên một bản thảo mình đã tốn hàng tháng trời viết ra, tất cả chỉ vì nó tình cờ giống với một cái fan fic bá vơ nào đấy mà ông anh đã vô tình biết được. Kể cả khi sự “biết” của tác giả chỉ giới hạn ở việc nghe người khác nhắn lại và đối chiếu cái fan fic với những gì mình đã viết sẵn rồi, nó vẫn có tiềm năng tạo cơ sở cho tác giả fan fic kiện ông ta về tội đạo văn, thành thử tác giả truyện gốc phải cẩn tắc vô áy náy.
Để phòng ngừa những trường hợp như trên, các bên giữ bản quyền đều phải tự đề ra các chính sách rất ngặt nghèo đối với bản thân hoặc nhân viên, xoay quanh việc tiếp cận fan fic. Như anh em có thể thấy trong một số bình luận mình chụp lại từ bên dưới, có những tác giả dứt khoát không bao giờ đọc bất cứ bản thảo fan fic nào, và nhận được thì hoặc là vứt thẳng, hoặc là xóa nguyên email mà không mở ra; các studio cũng làm điều tương tự với những kịch bản phim được gửi đến khi chưa có hợp đồng rõ ràng (bất kể có là fan fic hay kịch bản mới nguyên); có bên thì cấm tiệt nhân viên chịu trách nhiệm phát triển sản phẩm nhìn vào tranh ảnh do fan làm;…
Thế nên nói chung là vụ Polychron kiện Amazon cũng chưa chắc đã biết được mèo nào cắn mỉu nào đâu. Tất cả còn tùy vào việc Polychron có chứng minh được Simon Tolkien đã nhìn vào bản thảo của đồng chí và thiết lập được liên hệ giữa nó với cái Ring-A-Ling-A Ding-Dong-Ding không nữa.
Mặc dù nếu phải đặt cược thì tôi all-in kèo thằng Trọc nhé 🐧 .
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓