Trong cái bài Scrapbook Story hồi tối qua, mình có nhắc đến một cuốn tiểu thuyết là Portal: A Dataspace Retrieval, cũng như việc bản ebook của nó hiện đã được tác giả cho phép đăng tải miễn phí theo giấy phép CC BY-NC-ND 3.0 (tức Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0). Nói vậy tức là ai muốn share hay muốn đọc gì thì cứ làm thoải mái, miễn sao ghi nguồn tác giả và không trục lợi từ truyện hay chỉnh sửa gì nội dung truyện là được.
Việc cuốn truyện được tác giả cho up chùa như thế làm mình nhớ đến trường hợp một trường hợp thú vị của một tác giả khác trong làng Sci Fi. Ông anh này cũng từng thử up truyện chùa lên mạng theo giấy phép Creative Commons, và chính nhờ nước đi ấy mà về sau đã có một sự nghiệp rất thành công. Thanh niên đó là Peter Watts.
Trong trường hợp anh em chưa biết, Peter Watts gốc là một tiến sĩ sinh lý môi sinh (chuyên ngành động vật biển có vú) người Canada, nhưng về sau cứ bị các bên o ép phải mông má báo cáo hoặc ngó lơ những đóng góp của mình nên đã quyết định bỏ ngang việc làm khoa học và quay sang chém Sci Fi. Ông anh chủ yếu viết truyện ngắn đăng báo, và sang đến năm 1999 thì bắt tay với một nhà xuất bản tên Tor để cho xuất bản cuốn tiểu thuyết đầu tiên của mình, ấy là Starfish. Đây là khởi đầu cho một bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp của Watts, nhưng nó lại ngoặt theo cái kiểu không ai ngờ đến.
Starfish vốn là tác phẩm mở màn cho một trilogy Hard Sci Fi có tên là Rifters, với mấy quyển sau là Maelstrom và βehemoth. Hai quyển đầu thì công việc xuất bản diễn ra nhìn chung khá suôn sẻ, không có trục trặc gì đáng nói cả. Tuy nhiên, sang đến βehemoth thì bắt đầu có vấn đề. Vì quyển này dày tầm 600 trang, thế nên Tor đã quyết định chẻ đôi nó ra, xuất bản thành hai tập là Behemoth: β-Max và βehemoth: Seppuku. Hành động này khiến mạch truyện trở nên rất đứt quãng, và nó làm Watts cáu tiết vô cùng. Vì tại thời điểm bấy giờ, Tor là cửa ngõ lớn nhất để Watts đưa truyện của mình đến với độc giả, ông anh đành bấm bụng nhẫn nhịn và hợp tác tiếp với họ, nhưng mối quan hệ giữa đôi bên đã bị sứt mẻ nghiêm trọng.
2 năm sau khi trilogy Rifters khép lại, Watts tiếp tục ra mắt thêm một tiểu thuyết nữa qua Tor, ấy chính là cuốn Blindsight huyền thoại.
Khốn nạn cho Watts, đội ngũ bên Tor có vẻ không nghĩ Blindsight sẽ là một cuốn ăn khách, thế nên đã xuất bản nó theo một kiểu rất hời hợt. Họ thiết kế bìa theo một kiểu rất vớ vẩn, và sau đó không hề chạy truyền thông gì cho nó hết, khiến cho truyện chìm một cách thê thảm lúc ra mắt. Đã thế, phía Tor còn chỉ cho in một lượng truyện cực thấp, thành thử lúc Blindsight đã xoay xở tự gầy dựng được chút danh tiếng riêng cho mình, truyện đã biến sạch khỏi các kệ sách, và thiên hạ chẳng ai tìm mua được nó ở đâu hết. Bất chấp Watts đã năm lần bảy lượt nài nỉ, Tor không hề có một tí ý định tái bản nào hết, và quyển truyện nói riêng cũng như sự nghiệp của Watts nói chung bắt đầu có nguy cơ bị trôi vào quên lãng.
Cuối cùng, Watts đi đến kết luận rằng mình giờ chỉ có hai lựa chọn: 1) chấp nhận không kiếm được tiền, sự nghiệp đâm đầu xuống hố, và để đứa con tinh thần Blindsight của mình bị chôn vùi vĩnh viễn; hoặc 2) chấp nhận không kiếm được tiền, sự nghiệp đâm đầu xuống hố, nhưng bất kỳ ai có kết nối Internet cũng đều có thể tiếp cận với nó. Thế là ông anh đã học theo Cory Doctorow, một trong tác giả Sci Fi chuyên đăng truyện lên mạng với giấy phép Creative Commons, và quẳng Blindsight lên trên mạng cho mọi người đọc chùa.
Bất ngờ thay, chỉ nội một tuần kể từ khi ông anh làm thế, Blindsight lập tức nổi như cồn. Ai ai cũng bàn tán về nó và những ý tưởng điên rồ nó đưa ra. Kết hợp với việc mô hình chia sẻ truyện miễn phí theo giấy phép Creative Commons hãy còn mới mẻ, Blindsight đã được một loạt nhà văn và người ủng hộ việc chia sẻ nội dung miễn phí như Doctorow, John Scalzi, và Kathryn Cramer quảng bá hộ cho liên tục, tác phẩm đã trở thành một hiện tượng khổng lồ trong làng Sci Fi, lớn đến mức ngay cả Tor cũng không thể ngó lơ nó được nữa. Theo sau đó là hàng loạt đợt tái bản liên tục, cả chục kèo dịch sang tiếng nước ngoài, và Tor thậm chí về còn cho cái quyển đấy vào series Tor Essentials, tức những tác phẩm SFF mà bên này tin là có giá trị trường tồn với thời gian nữa chứ.
Kể từ sau vụ đấy, Watts gần như “cải đạo” sang thờ Creative Commons luôn. Ông anh liên tục đăng miễn phí truyện của mình lên trên website cá nhân, cho thiên hạ thoải mái đọc và chia sẻ, miễn sao không kiếm tiền từ đó là được. Trong số các truyện được đăng free, tiêu biểu phải kể đến gần như trọn bộ trilogy Rifters (ngoại trừ quyển cuối là không đăng), tiểu thuyết Blindsight, truyện ngắn The Things (phiên bản diễn lại bộ phim The Thing cũng như cái truyện ngắn gốc Who Goes There?), cùng cả một lố truyện ngắn khác nữa. Anh em nào quan tâm có thể tham khảo ở đây: https://rifters.com/real/shorts.htm.
Nếu có ai chưa quen với truyện của Watts bao giờ, hãy cứ biết là truyện thanh niên này vừa nặng về khoa học, vừa có cái kiểu miêu tả và dẫn dắt pha trộn giữa bay bướm và mập mờ, khiến cho độc giả phải đi một hồi mới hiểu được mình đang đọc cái gì. Nhảy thẳng vào Blindsight thì mọi người sẽ bị sốc nhiệt khác nặng, thế nên tốt nhất hãy thử đọc từ The Things (thứ quen thuộc nhất với chúng ta), sau đó chuyển sang đọc cái truyện ngắn Hotshot của ông anh (nó là một phần của một series dài hơn, nhưng nhìn chung khá độc lập). Sau khi đã thử làm quen với Watts qua 2 tác phẩm đấy rồi thì hẵng nhảy vào Blindsight nhé.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓