Bữa nay trong một group sách khác mình tham gia, vừa mới có một bài viết thú vị được share vào. về tranh ảnh AI. Bài đấy được viết bởi Tony Moy, một họa sĩ truyện tranh tự do, với nội dung xoay quanh những vấn đề tiềm tàng về mặt pháp lý và đạo đức của Lensa, một cái app tạo ảnh thông qua Stable Diffusion - một mô hình AI vẽ tranh với mã nguồn mở.
Như Tony trình bày (bài ông anh này là ảnh 1), cái app Lensa kia về cơ bản đang ăn cắp tranh, bởi vì cái mô hình Stable Diffusion nền tảng của nó “vẽ” bằng cách xào lại hàng nghìn tranh ảnh của người khác mà không hề trả phí bản quyền hoặc xin phép gì cả. Tony thậm chí còn chỉ ra một thực tế rất quen thuộc đối với những ai hay xem tranh AI, đó là đã có nhiều trường hợp tranh bọn AI tạo ra còn lẫn cả hình mờ (tức “watermark”) và chữ ký. Đây thường được coi là một bằng chứng cho thấy mấy mô hình AI này kỳ thực chỉ cắt chỗ nọ dán chỗ kia, với cùng lắm áp thêm filter để bóp méo và làm biến dạng hình ảnh nhằm che đậy việc nó kỳ thực chỉ là một công cụ đạo tranh, không hơn không kém. Từ đấy, Tony kết luận rằng cái mô hình AI của Lensa nói riêng và các mô hình AI khác đang kiếm tiền một cách vừa phi pháp, vừa phi đạo đức.
 |
| Ảnh 1 |
Bản thân cái bài của Tony cũng đã rất đáng chú ý rồi, bởi vì thông qua đấy, anh em có thể ít nhiều nắm được một số vấn đề nổi cộm chủ chốt về đám AI, hiện đang gây tranh cãi rất dữ dội trong cộng đồng làm nghệ thuật. Tuy nhiên, giá trị bài này không chỉ dừng ở mỗi đấy. Trong phần comment, cả dưới cái bài của Tony lẫn trong cái bài được share vào group mình nhắc đến, còn có một số thông tin thú vị khác nữa.
Đầu tiên là ở trong bài của Tony, có một thanh niên tên là Jamais Jochim đã vào bình luận. Trong quá trình tranh cãi, Jamais đã chỉ ra rằng Tony bị hiểu sai cả về luật bản quyền lẫn cách các thuật toán AI hoạt động. Lũ AI không sử dụng dữ liệu đầu vào theo cái cách Tony đang nói. Khi được nhập ảnh để học, bọn AI không lưu chúng nó vào một cơ sở dữ liệu để về sau lấy ra cắt chỗ này ghép chỗ kia. Thứ chúng nó làm là xác định những điểm chung nhất của các bức tranh, và sau đấy lưu vào trong cơ sở dữ liệu cái thông tin về những điểm chung đó, và gắn thẻ để đánh dấu thông tin đấy đại diện cho cái gì, cái gì.
Để dễ hiểu hơn, anh em cứ hình dung rằng ý Jamais là thế này: lũ AI như kiểu nhìn vào tranh rồi ghi vào sổ riêng rằng, “Họa sĩ A hay vẽ người ở góc phần 3 trên cùng, dùng gam màu bổ trợ nhạt, nét viền đậm, với tỉ lệ các chi tiết bị phóng đại.” Khi có ai bảo, “Hãy vẽ tranh giống của họa sĩ A,” AI sẽ không lôi bất kỳ bức tranh nào từ cơ sở dữ liệu của mình ra để thay đổi hết, mà nó sẽ nhìn vào cái ghi chú mình đã lưu về người họa sĩ đó, và bắt đầu sắp xếp pixel sao cho đúng với những kết luận mình đã rút ra được về các điểm chung trong tranh ông họa sĩ đó.Vậy tức là sao? Tức là trong quá trình tạo ảnh, không có một bức tranh nào bị đem ra biến đổi hoặc chỉnh sửa hết. Đầu vào của cái thành phẩm nó tạo ra không phải là bản thân các bức tranh nó học, mà là các ghi chú cá nhân nó đã chép vào sổ sau khi nhìn vào mấy bức tranh kia. Vì không có cái tranh nào bị biến đổi cả, bảo rằng nó đã vi phạm bản quyền vì thành phẩm của nó là một phiên bản chỉnh sửa của tranh ảnh đã có sẵn là sai.
Anh em cần lưu ý rằng Jamais không bảo lũ AI này hoàn toàn không phạm pháp gì cả. Ông anh chỉ bảo cái lập luận về việc lũ AI chỉ là phiên bản cao cấp hơn của một chương trình chỉnh sửa ảnh tự động là hiểu sai vấn đề, và nếu tấn công nó bằng pháp lý từ cái hướng ấy thì cầm chắc bàn thua. Anh em cứ hiểu ý Jamais đại khái là nếu quả thật vừa túm được thằng A ăn cắp xe đạp xong, hãy kiện nó tội ăn cắp xe đạp, chứ đừng tuyên bố rằng nó ăn cắp gương chiếu hậu rồi kiện nó vì cái tội bịa đặt đấy. Làm thế thì nó sẽ thoát ngon ơ.
Ngoài đó ra thì Jamais còn động đến một số lầm tưởng liên quan đến nguyên tắc sử dụng hợp lý (Fair Use), tác phẩm đã qua biến đổi (transformative works), cách mô hình phi lợi nhuận ảnh hưởng đến bảo hộ bản quyền, và tình trạng bản quyền của tác phẩm cuối. Nếu muốn tìm hiểu kỹ hơn, mọi người hãy tham khảo các ảnh từ 2 đến 5 nhé.
 |
| Ảnh 2 |
 |
| Ảnh 3 |
 |
| Ảnh 4 |
 |
| Ảnh 5 |
Về phần bài share vào trong group thì phần bình luận của nó không có comment nào chi tiết và tường tận như của Jochim, nhưng cũng có một cái chuỗi comment đáng chú ý, khởi xướng bởi Dave Fries (ảnh 6). Comment đầu của thanh niên về cơ bản chỉ lặp lại ý của Jochim về hiểu nhầm liên quan đến cách con AI tạo ảnh, kèm thêm một thông tin là Stability AI, bên tạo ra Stable Diffusion, không trực tiếp ăn tiền từ các dịch vụ sử dụng mô hình AI đấy như Lensa. Stable Diffusion có mã nguồn mở, và các dịch vụ kiểu Lensa có thể chỉ đơn thuần bê chỗ mã của nó về và tự đút cho nó một bộ dữ liệu ảnh riêng để huấn luyện ra một con AI của riêng mình.
 |
| Ảnh 6 |
Hiểu nôm na, anh em cứ tưởng tượng Stability AI như Âu Cơ đẻ ra trăm trứng, từ đó nở ra trăm đứa giống nhau như tạc. Người ngoài hoàn toàn có thể đến xin một đứa về, sau đó muốn dạy chúng nó thế nào thì tùy. Tất cả bọn trẻ con đều có chung khả năng học hỏi như nhau, nhưng tùy việc bố mẹ nuôi cho học cái gì, chúng nó sẽ phát triển thành những người biệt lập với nhau. Và lẽ đương nhiên, nếu có 1 đứa trong đám trở nên lêu lổng, kể cả nếu nó là đứa do chính Âu Cơ nuôi, điều ấy không có nghĩa là những đứa anh em do các ông bố bà mẹ khác nuôi dưỡng cũng sẽ lêu lổng theo.
Ở dưới cái comment đó của Dave, có một bạn đã lôi lại vụ tranh AI vẽ có chữ ký và hình mờ, từ đấy khẳng định lại cái ý lũ AI chỉ là phần mềm sửa ảnh cao cấp. Ý này đã bị Jamais bác bỏ ở trên rồi, và Dave cũng chỉ nói lại rằng bạn kia đang hiểu sai về quy trình tạo ảnh của AI (mặc dù thanh niên chỉ nói khơi khơi chứ không giải thích tường tận như Jamais). Nhưng đáng chú ý ở đây là ngay dưới Dave, đã có một thanh niên là Robert Hyman trình bày cụ thể hơn về vụ chữ ký với hình mờ (ảnh 7).
 |
| Ảnh 7 |
Theo lời Robert, bọn AI không copy cái chữ ký hay hình mờ nào vào hết (bởi vì, như trong phần giải thích của Jamais đã nói đấy, chúng nó vẽ mới dựa trên kết luận rút ra sau khi quan sát tranh, chứ không phải bê nguyên tranh ra cắt cúp với chỉnh sửa). Vấn đề chỉ là trong số cả ti tỉ cái tranh chúng nó nhìn vào, một lượng rất lớn có lồng kèm chữ ký và hình mờ, khiến cho lũ AI rút ra một kết luận sai lầm rằng đã vẽ tranh theo kiểu A, B, hay C thì sẽ phải có mấy dòng giun dế loằng ngoằng bên dưới, hoặc phong cách của họa sĩ X, Y, Z nào đấy bao gồm việc nguệch một nhát mang mô típ thế này vào tranh hay tích hợp kèm mấy khối dị dị nhàn nhạt ngay giữa tranh. Chính bởi vậy, khi được bảo hãy vẽ tranh kiểu A hay tranh theo phong cách bà Y, nó sẽ nhìn vào sổ ghi chú, thấy bảo phải ngoặc một đường vào góc tranh hay nhồi một cái dấu lên tranh, và nó cứ thế răm rắp làm theo thôi.
Tất nhiên, kể cũng khá khó mà nói mọi thông tin đưa ra ở đây đều chính xác trăm phần trăm. Tất cả những thành viên tham gia bình luận, dù là Tony, Jamais, Dave, hay Robert, đều thiếu chuyên môn về luật bản quyền và/hoặc lập trình. Tony thì chỉ là họa sĩ; Jamais theo thông tin trong bio thì là nhà văn/nhà sáng tạo nội dung; Dave thì tuyên bố mình đã làm việc với AI nhưng trong facebook ông anh không có gì bổ trợ cho tuyên bố đó cả, vả chăng đằng nào Dave cũng không có chuyên môn luật; Robert thì có vẻ là người với chuyên môn sát nhất, bởi vì theo facebook ông anh thì thanh niên này tốt nghiệp trường công nghệ, và hiện đang làm cho Meditech, một công ty phần mềm chuyên bán hệ thống thông tin cho các tổ chức y tế, nhưng cũng không biết tỏ tường về luật. Chính bởi vậy, đừng tin tưởng hoàn toàn những gì họ nói, mà hãy coi đây như tiền đề để nghiên cứu thêm nếu anh em quan tâm đến vấn đề này nhé.
Dẫu thế, những gì họ nêu ra vẫn có thể giúp anh em hiểu rõ hơn các thông tin về cái lũ AI này hiện đang nhiễu loạn đến thế nào, và thấy được rằng cả phe ủng hộ lẫn phản đối đều có những cơ sở với mức hợp lý (hoặc độ lung lay) ngang nhau chứ chưa bên nào ăn đứt được bên nào đâu.
Và trong trường hợp có anh em nào tò mò, đây là bài của Tony, với link sẽ dẫn mọi người thẳng đến phần bình luận của Jamais: https://www.facebook.com/tonymoy/posts/pfbid0Bd1PE6q8upGXRH2e5bn7pmqgDBtcDeSaZ1YDozV9pQdSGevynpYw4J7q5CPcJHERl?comment_id=1483868712023979.
Còn đây thì là cái bài share vào group mình đã nhắc đến, với link sẽ dẫn thẳng xuống bình luận của Dave. Lưu ý rằng vì đây là group kín, thế nên mọi người sẽ phải xin join trước đã rồi mới có thể đọc được bình luận với bài share nhé: https://www.facebook.com/groups/FantasyFaction/posts/2983434988632342/?comment_id=2983785208597320.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓