Hôm nay nhân có cái bài về con rover Curiousity gặp phải vấn đề giống y hệt những gì Isaac Asimov từng dự đoán, mặc dù sản phẩm lệch nhau mà tự nhiên nhớ đến một câu triết lý mà Frederik Pohl, một nhà văn Sci Fi lớn khác, từng phát biểu:
"Một câu chuyện khoa học viễn tưởng hay không cần tiên đoán được ô tô, mà cần tiên đoán nạn kẹt xe."
Câu này ý muốn nói là các tác phẩm Sci Fi hay nên tập trung vào các hệ lụy xã hội mà công nghệ/khoa học mới mang lại, thay vì tập trung vào bản thân công nghệ/khoa học. Và như ta có thể thấy trong cái vụ Curiousity, công nghệ dù có thể sai lệch, hệ lụy vẫn có thể chính xác, dù là chính xác theo một kiểu khác.
Và thật tình cờ là câu này gốc lại do... chính Asimov phát biểu 🐧.
Cụ thể là trong một bài luận có tiêu đề Social Science Fiction năm 1953, Asimov có đề cập đến 3 loại truyện Sci Fi:
- Gadget (Thiết bị): tập trung vào hành trình phát minh ra một thiết bị nào đó, và đỉnh điểm là chế ra nó thành công.
- Adventure (Phiêu lưu): câu chuyện phiêu lưu với sự góp mặt của khoa học công nghệ.
- Social (Xã hội): khám phá những hậu quả phức tạp của một công nghệ nào đấy khi nó được đưa vào sử dụng trong xã hội.
Khi bàn về các câu chuyện Social, Asimov có lấy ô tô làm ví dụ. Ông nói đoán ra ô tô thì dễ lắm, suy từ tàu hỏa ra là có, nhưng hậu quả gián tiếp của việc sử dụng ô tô thì sẽ không dễ đoán tí nào, vì nó đòi hỏi phải nghĩ về một thứ hoàn toàn mới lạ. Đến năm 1965, ông cũng lại mang ví dụ đó ra đề cập, bảo là thay vì viết một câu chuyện về ô tô, hãy viết về những thay đổi mà nó gây ra cho xã hội.
Vào năm 1968, Frederik Pohl, bấy giờ là biên tập viên của Tạp chí Galaxy, đã dẫn lời ông trong một bài xã luận (với một chút cải biên cho xuôi tai): "Ai đó đã từng nói rằng một câu chuyện khoa học viễn tưởng hay không cần tiên đoán được ô tô, mà cần tiên đoán nạn kẹt xe. Chúng tôi đồng ý."
Một thời gian sau, bài báo của Pohl dần bị trích lược, và cuối cùng người ta quên mất câu trích gốc của ông còn phần "Ai đó đã từng nói...", và thế là câu trích của Asimov đã bị Pohl "thó" mất 🐧.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓