Nhân hồi chiều đăng cái bài về việc Neal Stephenson hiện đang muốn biến cái cuốn truyện về thế giới ảo của bản thân (cùng một số truyện khác nữa) thành một dạng dự án thế giới ảo tương tác thật, mình lại nhớ đến một ông khác cũng từng làm một việc như Stephenson, có điều là theo hướng ngược lại: làm ra một tác phẩm thế giới ảo tương tác trước, xong rồi biến nó thành truyện. Ông đấy là Rob Swigart.
Rob Swigart là một ông nhà văn người Mỹ, viết về đủ thứ đề tài, nhưng mà có khá nhiều tác phẩm là thuộc mảng Sci Fi, bởi vì ông cũng rất thích mấy cái liên quan đến tương lai này nọ. Đầu khoảng đầu thập niên 80, ông này trở nên rất hứng thú với cái ý tưởng về một dạng trí thông minh nhân tạo, hình thành dựa trên cái mạng internet sơ khai thời bấy giờ, và hay mường tượng rằng màn hình máy tính là một dạng cửa ngõ dẫn vào một thế giới mới mẻ.
Chính từ đây, Swigart dần hình thành ý tưởng về một định dạng tiểu thuyết “tương lai.” Theo ý tưởng của ông, nó sẽ là một cuốn sách điện tử, nhưng không hẳn được mang dạng sách, và bản thân nội dung cũng sẽ không có tính tuyến tính theo kiểu lệ thường. Nó sẽ được xẻ ra thành nhiều cụm thông tin khác nhau, và đặt vào trong một cái phần mềm tương tác, nơi người dùng sẽ dần dần đi mò mẫm và tự xâu chuỗi toàn bộ câu chuyện lại. Nói cách khác, ông anh đang tính sẽ tạo ra một cái wiki dưới dạng game, với các mục thông tin bị khóa đằng sau những cánh cửa khác nhau, và người dùng phải giải được đúng một số bài toán thì mới mở khóa được các mục đấy và lấy thêm manh mối đi tìm hiểu các mục khác.
Đến khoảng giữa thập niên 80, sau khi đã định hình được hòm hòm ý tưởng rồi, ông anh liền tính cách triển khai nó. Tiện thể lúc đấy vừa viết xong một cuốn cẩm nang sử dụng phần mềm gì đó cho hãng game Activision, Swigart đã tranh thủ đem ý tưởng này ra mời chào với họ, đề nghị họ triển thành game. Sau một hồi bàn qua bàn lại, Swigart rốt cuộc đã dụ được Activision đồng ý, và họ đã biến ý tưởng của ông thành một cái game dành cho hệ máy Amiga. Tên của nó là Portal.
Không, không phải cái Portal đấy đâu. Portal 1986 ấy nhé.
Trong cái game Portal này, người chơi sẽ nhập vai một phi hành gia vô danh. Phi hành gia đấy gốc tham gia một nhiệm vụ đi khám phá hệ sao 61 Cygni, và khi về Trái Đất thì đã gần trăm năm trôi qua rồi. Đáng chú ý là lúc quay trở lại, ta sẽ bắt gặp một Trái Đất hoang vắng, không còn lấy bóng người nào nữa. Tất cả những gì còn tồn lại về nền văn minh nhân loại chỉ là những chiếc xe ô tô bị rỉ sét, phủ đầy rêu phong, nằm im lìm trên những tuyến phố tiêu điều và các tòa nhà đổ nát.
Cơ mà may mắn thay, trong quá trình lục lọi, phi hành gia kia (tức người chơi) tình cờ phát hiện ra một cái máy tính vẫn còn hoạt động cầm chừng, và nó được kết nối với một hệ thống dữ liệu khổng lồ có tên Homer (về cơ bản là một con AI rất đơn sơ). Qua cái máy tính đấy, ta sẽ lần lượt tra cứu các thông tin có trong cơ sở dữ liệu trên, và, với sự trợ giúp của Homer, ta sẽ dần lần mò được đầy đủ các thông tin để chắp vá thành một câu chuyện hoàn chỉnh, từ đấy biết được điều gì đã dẫn đến sự biến mất của loài người.
Cái game này lúc ra mắt thì rất được khen ngợi về mặt cốt, và cũng có người đánh giá cao cái sự sáng tạo đằng sau nỗ lực sáng tác truyện theo một lối phá cách của Swigart và Activision. Nhưng vấn đề là cái kiểu gameplay lần mò wiki thế này thì lại hơi bị kén người, chưa kể ở thời đấy thì cái giao diện của nó cũng hơi nhức mắt, thế nên game dần đã chìm vào quên lãng. Sau khi thằng game ra mắt được vài năm, Swigart đã tổng hợp toàn bộ nội dung của nó lại, viết thêm một số đoạn liên kết và ghi chú vào, và xuất bản nó dưới dạng sách giấy truyền thống. Truyện có tiêu đề là Portal: A Dataspace Retrieval, và cũng như với cái game, ý kiến của độc giả về câu chuyện nhìn chung cũng rất tích cực, nhưng truyện không kiếm được một lượng fan đủ đông đảo để duy trì bản thân, thế nên chỉ in có một, hai đợt rồi tuyệt bản.
Cơ mà may mắn là Swigart đã rất hào phóng up nguyên toàn bộ câu chuyện lên mạng với giấy phép CC BY-NC-ND 3.0. Anh em nào quan tâm thì có thể tìm hiểu đầy đủ về cái giấy phép đó ở đây: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/deed.en, cơ mà nói vắn tắt, thế này tức là Swigart cho phép thiên hạ đọc chùa thoải mái tác phẩm của mình cũng như muốn chia sẻ nó đi đâu cũng được, miễn sao không kinh doanh thương mại gì từ đấy. Anh em nào muốn đọc online thì có thể vào ngó cái web chính thức của nó ở đây: https://web.archive.org/web/20020603195216/http://portal.stodge.org/ (web sập lâu rồi nên phải dùng bản archive), hoặc nếu muốn down về đọc off trên máy thì có thể ngó cái thớt này: https://www.mobileread.com/forums/showthread.php?t=37197.
Về bản thân cái game Portal thì từng có thời, anh em có thể chơi một bản giả lập của nó ở trên trang Internet Archive (cụ thể là ở đây: https://archive.org/details/msdos_Portal_1986). Nhưng chẳng hiểu vì lý do kỹ thuật thế nào mà dạo gần đây vào thì không bao giờ thấy cái này tải được metadata để chơi. Cơ mà cũng đã có một nỗ lực hồi sinh nó dưới dạng game VR, lần này là với cái tên Data Entry: Portal. Cái này thì đòi trang thiết bị phần cứng hơi kinh, nhưng có lẽ nó là thứ gần giống nhất với hình dung gốc của Swigart về cách trải nghiệm câu chuyện. Anh em nào quan tâm có thể chơi thử ở đây: https://dtc-wsuv.org/projects/data-entry-portal/.
Cá nhân mình thì mình cũng từng chơi thử bản trên Internet Archive với đọc truyện rồi, mỗi tội từ khá lâu về trước nên giờ gần như chẳng nhớ mấy về nó nữa. Cơ mà theo những ký ức phập phù còn lưu giữ, cảm nhận của mình về cái thằng Portal này cũng khá giống với nhận định của thiên hạ về nó hồi nó mới ra mắt: thấy kiểu phải tự ngồi mò từng phần, lấy keyword search và unlock các hạng mục khác là một cách “đọc” cũng hấp dẫn ra phết, nhưng cái giao diện thì hơi bị ung thư, thế nên chơi hơi oải (nhớ không nhầm thì hồi đấy còn không biết cách save, thế nên mỗi lần chơi là phải về từ đầu 🐧 ). Cái bản truyện đọc dễ vào hơn, và câu chuyện thì đúng là khá cuốn thật, mặc dù giờ chỉ nhớ mang máng rằng nó đại khái liên quan đến chiến tranh psionic hay cái khỉ mợ gì đấy, với có một cái thằng hacker nào đó vào được tận dự án mật của bộ quốc phòng, chứ chẳng nhớ nó đầu đuôi là thế nào.
Nếu anh em nào khoái cái khía cạnh phải đi dò từng wiki entry để tự xâu chuỗi lại câu chuyện của mấy cái game Souls-like, mọi người rất nên ngó thử thằng Portal này nhé.
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓