Trong bài về Imam Shamil bữa trước, mình có nhắc đến việc cuộc đời cũng như cuộc cách mạng ông anh từng lãnh đạo đã trở thành một đề tài chủ chốt của cuốn tiểu thuyết The Sabres of Paradise, và từ đó mà đã gián tiếp giúp cho Dune được ra đời. Tuy nhiên, Imam Shamil không phải là người duy nhất đã giúp định hình Dune. Cội gốc của Dune còn có thể được truy ngược về một nhân vật khác nữa: Lawrence xứ Ả Rập.
Lawrence xứ Ả Rập tên thật là Thomas Edward Lawrence (hay còn được gọi tắt là T. E. Lawrence). Ông là con ngoài giá thú của một nhà quý tộc Anh-Ireland, và từng có một thời gian làm việc cho Bảo tàng Anh trên cương vị một nhà khảo cổ học, chủ yếu công tác tại Carchemish (một cố đô quan trọng ở phía Bắc Syria). Thế rồi đến năm 1914 Thế Chiến I bùng nổ, và Lawrence tình nguyện gia nhập Quân đội Anh, chuyển đến đóng quân tại đơn vị tình báo của Cục Ả Rập (thành lập năm 1916) ở Ai Cập. Năm 1916, ông đến Lưỡng Hà và đến Ả Rập để làm nhiệm vụ tình báo và nhanh chóng tham gia vào Cuộc nổi dậy Ả Rập với tư cách là liên lạc viên giữa các lực lượng Ả Rập và quân đội Anh, hỗ trợ Hejaz giành độc lập từ tay Đế chế Ottoman. Ông hợp tác chặt chẽ với Emir Faisal, một lãnh đạo của cuộc nổi dậy, và đã trực tiếp tham gia vào nhiều chiến dịch quân sự chống lại các lực lượng vũ trang Ottoman.
Sau khi chiến tranh kết thúc, Lawrence gia nhập Bộ Ngoại giao Anh làm một thời gian, thế rồi lại tiếp tục nhập ngũ (lần này chủ yếu là trong Lực lượng Không quân Hoàng gia). Trong giai đoạn quân ngũ ấy, ông đã xuất bản một tác phẩm tự truyện mang tên Seven Pillars of Wisdom, thuật lại những đóng góp của mình trong Cuộc nổi dậy Ả Rập. Cuốn sách kết hợp với một chương trình phóng sự mà nhà báo người Mỹ Lowell Thomas từng thực hiện cùng với Lawrence đã khiến tiếng tăm Lawrence trở nên nổi như cồn, đồng thời cũng đã mang lại cho ông cái biệt danh “Lawrence xứ Ả Rập.”
Trên lý thuyết, ta không thể khẳng định Lawrence xứ Ả Rập đã góp phần giúp định hình Dune như Imam Shamil được, bởi vì chẳng có câu nào trong Seven Pillars of Wisdom bị bê nguyên về luộc như The Sabres of Paradise, và bản thân Frank Herbert chưa từng thú nhận mình lấy cảm hứng từ cuộc đời Lawrence bao giờ. Tuy nhiên, có một số bằng chứng suy diễn ta có thể dựa vào để đánh giá nó. Thứ nhất là trong một cuộc phỏng vấn năm 1969, Herbert từng nhận được một lời bình rằng Dune hơi “nồng” mùi Lawrence xứ Ả Rập (lưu ý là hồi năm 1962, từng có một bộ phim về cuộc đời Lawrence tên là Lawrence xứ Ả Rập rất nổi tiếng). Mặc dù không khẳng định gì cả, Herbert cũng không phủ nhận lời bình ấy, và ông thậm chí còn đi vào bàn luận khá kỹ về cuộc đời của Lawrence, ngầm cho thấy ông từng tìm hiểu khá sâu về nhân vật này. Thêm một điều nữa là Don Stanley, một biên tập viên chuyên mục review sách tại tờ The San Francisco Examiner, nơi Frank Herbert từng làm việc hồi năm 1960, đã tuyên bố rằng Herbert từng mượn Seven Pillars of Wisdom về nhà để nghiên cứu cho Dune. Khổ nỗi Stanley hơi bất nhất trong miêu tả cái ấn bản Herbert lấy, lúc thì bảo nó là sách cũ, lúc thì bảo nó là sách mới, thế nên chẳng ai rõ có phải thanh niên bịa thêm cái sự việc đấy ra không.
Tuy nhiên, bất kể sự thật có là thế nào, một điều gần như chẳng ai phủ nhận được là Dune có rất nhiều điểm giống với Seven Pillars of Wisdom, với Lawrence xứ Ả Rập và Paul Atreides mang nhiều nét tương đồng với nhau. Đầu tiên, ta có cả Lawrence và Paul đều là những người được nuôi dưỡng trong nền văn hóa phương Tây, sau đó chuyển đến sống ở một mảnh đất sa mạc xa lạ và hòa mình được vào với nền văn hóa ở đấy rất nhanh. Trong trường hợp của Lawrence, lúc đến làm công tác tình báo tại Ả Rập, ông đã có gần 5 năm làm việc ở Syria rồi, thế nên có thể nói được ngôn ngữ Ả Rập và rất dễ dàng ăn vận theo phong cách của dân địa phương mà không thấy lúng túng hay gì cả. Paul thì ngay lần đầu thử dùng bộ stillsuit của dân Fremen đã mặc được rất ngon lành, làm một nhà hành tinh học đã sống chung với dân Fremen ở đấy không khỏi ấn tượng. Lawrence và Paul cũng có ý định tạo ra một tương lai tươi sáng cho người dân bản địa, với Lawrence thì bảo mình muốn tạo cho hai mươi triệu người Semit nền tảng để xây dựng một cung điện trong mơ, còn Paul thì muốn biến xứ sa mạc Arrakis thành một thiên đường đầy nước.
Tuy nhiên, cả hai đều thừa nhận một điều rằng thứ họ cần trên hết là một lực lượng chiến đấu tinh nhuệ. Đôi bên đều tin rằng sa mạc nắm giữ sức mạnh, và dân bản địa chính là chìa khóa để giúp mình đạt được mục tiêu chiến lược, còn mấy cái tạo thiên đường các kiểu thì đúng là cũng thật tâm mong thế đấy, nhưng nó giống với một miếng pho mát để nhử dân Ả Rập/Fremen theo mình hơn. Một khi đã chiếm được lòng tin của dân địa phương, cả hai đều sử dụng tầm nhìn chiến lược (với trong trường hợp của thanh niên Paul thì là tầm nhìn theo đúng nghĩa đen, vì thanh niên chơi cheat nhìn được tương lai 🐧 ) cũng như các kiến thức lãnh đạo của mình để dẫn dắt lực lượng địa phương cưỡi lạc đà/sâu cát xông pha trận mạc, đạt được những chiến thắng quan trọng.
Tuy nhiên, không phải đôi bên đều giống nhau như đúc. Một trong những cái khác biệt cốt lõi nhất giữa Lawrence và Paul là mặc cảm tội lỗi. Lawrence gần như luôn luôn cảm thấy mình không sẵn sàng đảm đương nhiệm vụ được giao phó, và lắm lúc còn thấy mình là một tên đạo đức giả, đã đại diện cho thế lực thực dân mà cứ ra rả độc lập này độc lập nọ, và ông cũng thương hại cho những người bản địa bị mình sử dụng như một con tốt để phục vụ mục đích riêng. Riêng thanh niên Paul thì dù có một số e sợ về cuộc thánh chiến xem chừng bất khả kháng trong tương lai, đồng chí lại chẳng mấy bứt rứt trước việc mình sử dụng người Fremen để đạt mục đich chính trị riêng cả. Càng về sau, Paul lại càng thêm phần tự tin về bản thân hơn, chứ chẳng phải đối mặt với mâu thuẫn nội tâm ngày một cắn rứt như Lawrence.
Ngoài mấy ý này ra thì còn rất nhiều điểm thú vị khác có thể đem ra đối chiếu và so sánh giữa Lawrence xứ Ả Rập và Paul Atreides, cũng như giữa Seven Pillars of Wisdom và Dune. Bên Tor từng làm một bài rất chi tiết về cặp đôi này rồi, nếu quan tâm thì anh em ngó link bên dưới nhé.
 |
| Lawrence of Arabia, Paul Atreides, and the Roots of Frank Herbert’s Dune |
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓