Hôm qua trong bài về mấy truyện public domain (hết sạch bản quyền, ai thích làm gì với nó cũng được) của Philip K. Dick, có 1 bạn thắc mắc là tại sao Dick mới chết chưa đầy 40 năm mà đã có một số quyển rơi vào đấy rồi, và sao không phải tất cả. Đây là một câu hỏi triệu đô theo đúng nghĩa đen, bởi vì nó từng là đề tài của một vụ kiện giữa con cháu Dick và hãng làm phim Media Rights Capital.
 |
| Science fiction, legal reality |
Trước khi nói cụ thể về vụ này thì đây sẽ là chút kiến thức nền về sự lằng nhằng của luật bản quyền Mỹ cho anh em nào hôm trước không theo dõi cái thớt đấy:
Luật bản quyền Mỹ đã trải qua mấy lần thay đổi, và trong đó thì có 1 cái gọi là Copyright Act of 1909. Theo luật này, các tác phẩm xuất bản từ 1925 cho đến trước 1978 sẽ auto có bản quyền, nhưng thời hạn chỉ kéo dài 28 năm kể từ NGÀY XUẤT BẢN LẦN ĐẦU. Trước cái năm thứ 29, người nắm bản quyền (tác giả/NXB) phải chính thức nộp đơn xin gia hạn (và được chấp thuận) để có thể giữ bản quyền thêm tối đa là 28 năm nữa (tức 56 năm max).
Vấn đề nằm ở chỗ rất nhiều người "quên" không làm cái bước này. Thế là mặc nhiên sang năm thứ 29, tác phẩm sẽ rơi thẳng vào public domain, bất kể tác giả sống chết ra sao. Một khi nó đã rơi vào trong đấy thì không cách gì cứu được, kể cả sau khi Copyright Renewal Act of 1992 đã bỏ bớt cái thủ tục nộp đơn rườm rà.
Rất nhiều tác giả có truyện lần đầu xuất bản trên tạp chí + hết hạn bản quyền trước 1/1/1978, nhưng không nộp đơn gia hạn trước khi hết 28 năm (bởi vì nghĩ truyện mình cò con, không cần phải mất công đi làm thủ tục hành chính làm gì). Ví dụ bao gồm E. E. Cummings, H. Beam Piper, và tất nhiên, Philip K. Dick.
Quay về vụ kiện. Media Rights Capital (MRC) ban đầu mua bản quyền truyện ngắn Adjustment Team từ gia đình nhà Dick (GĐD) để chuyển thể làm phim, và hứa sẽ trả phần trăm dựa trên doanh thu phim cho họ. Tuy nhiên, 1 ngày nọ, MRC phát hiện ra Adjustment Team xuất bản năm 1954 trên một tạp chí, và đã không được gia hạn trước 1982 (thời hạn hết bản quyền của quyển này theo luật giai đoạn nó ra đời). Thế là MRC quyết định quỵt, không trả nữa.
GĐD lập tức đâm đơn kiện, bảo là truyện xuất bản năm 54 là bản không hợp pháp, không được Dick biết đến mà cũng chẳng được ông chính thức cho phép. Bản truyện xuất bản năm 73 mới là bản có sự chấp thuận của Dick, và vì nó được gia hạn vào năm 83 nên đến nay vẫn còn hiệu lực, chưa kể vì MRC đã ký hợp đồng nên coi như đã ngầm công nhận bản quyền truyện có hiệu lực.
Hai bên choảng nhau đến sứt đầu mẻ trán, nhưng sau đó rốt cuộc lại giảng hòa ngoài tòa án, với tuyên bố chính thức chỉ là hai bên đồng ý cùng hợp tác để phát triển thêm nhiều dự án dựa trên các tác phẩm khác của Dick. Không thấy đả động gì đến vụ rốt cuộc tình hình bản quyền cái truyện ấy là thế nào. Nhìn chung thì thiên hạ tin GĐD bị đuối lý, và Adjustment Team quả thực đã hết hạn bản quyền rồi, nhưng rốt cuộc vẫn o ép được MRC chịu chi ra 1 khoản gì đó để giữ quan hệ sau này.
Thế mới thấy luật bản quyền nó nhập nhằng với mập mờ thế nào.
Funfact: anh em có biết Sherlock Holmes, Tarzan, Gấu Pooh, và nhiều quyển kinh điển khác nữa đều không cách này thì cách khác vẫn xoay sở để giữ được bản quyền (hoặc một thứ na ná bản quyền) không 🐧?
***
Bài gốc được đăng trong group Hội thích truyện Sci Fi trên Facebook. Cùng ghé chơi group để thảo luận về bài viết hoặc đọc thêm các bài tương tự, bạn nhé.
↓